اختلال اضطراب جدایی به انگلیسی Separation Anxiety Disorder و به صورت مخفف SAD نیز نامیده می شود که یک مشکل عاطفی جدی است که در آن کودک یا بزرگسال از جدایی از والدین یا افراد مهم دیگر دچار پریشانی شدید می‌شود. این اختلال معمولاً در کودکان رخ می‌دهد، اما ممکن است در بزرگسالان نیز دیده شود. تفاوت اصلی بین اضطراب جدایی طبیعی و اختلال اضطراب جدایی در شدت ترس و تأثیر آن بر فعالیت‌های روزمره است.
از نظر علم روانشناسی و روانپزشکی، این اختلال یکی از زیر مجموعه های اختلالات اضطرابی می باشد. در نظر داشته باشید این اختلال بیشتر در کودکان دیده می شود، هر چند نمونه های بالینی از ابتلا بزرگسالان نیز وجود دارد. در این مقاله از مرکز مشاوره آنلاین دکتر شیرین زاده به صورت کامل درمورد اضطراب جدایی چیست و راه های درمان اضطراب جدایی میپردازیم.
پادکست صوتی اختلال اضطراب جدایی
اختلال اضطراب جدایی چیست؟
اضطراب جدایی یکی از اختلالات مرتبط با اضطراب است که سبب ترس فرد در خصوص جدایی از سایر افرادی که علاقه مند آنها است می شود. در نظر داشته باشید که فرد مبتلا لازم است اختلال اضطراب جدایی، زندگی شخصی و یا اجتماعی اش مختل شده باشد. در واقع هر نوع ترس از رهاشدگی و جدایی را، اختلال اضطراب جدایی نمی نامند. برای اینکه یک تخصص روانشناس به چنین تشخیصی برسد، لازم است فرد چندین علامت زیر را به طور محسوس داشته باشد.
dsm5 مخفف چیست؟
برای تشخیص اختلالات روانشناسی و روانپزشکی، از کتابی به نام راهنمای تشخیصی اختلالات روانشناسی و روانپزشکی استفاده می شود. به این کتاب به اختصار DSM می گویند و از آنجایی که آخرین ویرایش این کتاب، نسخه پنجم است، به اختصار به آن DSM5 گفته می شود. برای اطمینان از ابتلا فرد به اختلال اضطراب جدایی در dsm 5، لازم است فرد ملاک های تشخیصی اختلال اضطراب اجتماعی که در سطوح بعد آمده است را دارا باشد.
اضطراب جدایی با اضطراب جدایی طبیعی چه تفاوتی دارد؟
اضطراب جدایی طبیعی معمولاً در مراحل اولیه رشد کودکان مشاهده می‌شود و با گذشت زمان کاهش می‌یابد. اما در اختلال اضطراب جدایی، ترس‌های شدید و پایدار مانع انجام فعالیت‌های عادی کودک می‌شود و ممکن است نیاز به مداخله حرفه‌ای داشته باشد.
اضطراب جدایی در نوزادان
این اضطراب معمولاً در نوزادان بین ۶ تا ۷ ماهگی شروع می‌شود و تا حدود ۳ سالگی ادامه می‌یابد. در این دوره، نوزادان ممکن است با گریه شدید هنگام ترک اتاق یا خانه توسط والدین نشان دهند.
اختلال اضطراب جدایی در کودکان پیش‌دبستانی و بزرگتر
کودکان در سنین ۳ تا ۶ سالگی ممکن است حساس‌تر به دوری از خانواده شوند. این اضطراب می‌تواند باعث امتناع از رفتن به مدرسه یا اضطراب در موقعیت‌های جدید شود.
به صورت کلی اختلال اضطراب جدایی در کودکان بسیار بیشتر از این مشکل در بزرگسالان است اما باید در نظر داشت که هر نوع ترس از جدایی را به اختلال اضطراب جدایی کودکان نسبت ندهیم. ترس کودک از جدایی، یک ترس طبیعی و واقعی است و اگر شدت زیادی نداشته باشد و یا متناسب با سن او باشد، جز این اختلال محسوب نمی شود. همچنین اضطراب جدایی در کودکان، بر طبق ملاک های تشخیصی DSM 5 ،حداقل ۴ هفته باید دوام داشته باشد. لطفا! در نظر داشته باشید که تشخیص نهایی تنها در زمره روانشناس کودک و یا روانپزشک کودک است.
اختلال اضطراب جدایی در بزرگسالان
در گذشته تصور می شد که اضطراب جدایی در بزرگسالان وجود ندارد و این اختلال تنها مخصوص کودکان است. اما در ویرایش DSM 5 ، نشانه های تشخیصی بالاتر، برای بزرگسالان نیز ذکر شده است.این اضطراب کمتر در بزرگسالان شایع است اما می‌تواند به صورت نگرانی بیش از حد برای ایمنی عزیزان، ترس از تنها بودن یا دلهره هنگام جدایی طولانی مدت نمود پیدا کند. اگر فردی دارای علامت های بالا باشد، این اضطراب را حداقل برای ۶ ماه باید به طور مداوم تجربه کند. اضطراب جدایی در بزرگسالان با عشق های مقطعی و یا اختلال شخصیت وابسته، متفاوت است. همچنین فرد مبتلا به این مشکل باید در کارکردهای اجتماعی و یا شغلی او، خلل ایجاد شده باشد.
نشانه های اضطراب جدایی در بزرگسالان و کودکان
علائم اضطراب جدایی شامل ۴ بخش اصلی است که فرد در بخش الف، حداقل یکی از سه مورد زیر را باید دارا باشد. ترس که با سطح رشد فرد درباره جدایی از کسانی که به آنها دلبسته است، هماهنگی وجود نداشته باشد. برای بررسی این موضوع، حداقل سه مورد از موارد زیر در فرد مبتلا باید دیده شود:
- ناراحتی شدید و تکرار شوند در مواقعی که فرد از منزل خارج می شود و یا افرادی که دلبسته او است، از منزل خارج می شوند و یا در مواقعی که احتمال جدایی وجود دارد.
- نگرانی شدید و تکراری در مورد از دست دادن و یا آسیب دیدن افرادی که به آنها وابسته و یا دلبسته است. مثلاً نگران بیماری آنها، بلایا، تصادف و یا مرگ آنها باشد.
- نگرانی در خصوص اتفاقی که سبب جدایی او از افراد دلبسته شود مانند اینکه نکند گم شود، نکند ربوده شود، تصادف کند و یا بیمار شود.
- بی میلی و یا امتناع از رفتن به سرکار، یا مدرسه یا مهمانی یا دور شدن از منزل و یا هر جای دیگری به دلیل ترس از جدا شدن.
- بی میلی و یا ترس از اینکه بدون حضور افراد دیگری در خانه بماند و یا در یک محیط دیگر بدون وجود افرادی که وابسته یا دلبسته آنها است، قرار بگیرد.
- بی میلی یا امتناع از اینکه در خانه یا جای دیگر تنها بخوابد و افرادی که آنها را دوست دارد حضور نداشته باشند.
- دیدن کابوس های مکرری که موضوع آنها جدایی است.
- وقتی از افراد دلبسته جدا می شود، ممکن است علائم جسمی مانند سردرد، دل درد، حالت تهوع، معده درد و یا استفراغ داشته باشد.
- ترس، اجتناب و یا اضطراب ناشی از موارد فوق،در کودکان حداقل ۴ هفته و در برگسالان حداقل ۶ ماه یا بیشتر وجود داشته باشد
- مشکل موجود لازم است در زندگی فرد اثر منفی جدی ایجاد کرده باشد. مثلاً شغل، تحصیل، سایر روابط و یا کارکردهای مثبت او را در زندگی تحت تاثیر قرار داده باشد.
- اختلال حاضر توسط دسته بندی دیگری در روانشناسی قابل توجیه نباشد. مثلاً مقاوت های فرد برای جدا شدن، ناشی از توهم یا هذیان و یا مشکلات دیگری مانند درخودماندگی و یا اختلال اضطراب فراگیر نباشد و … نباشد.
تشخیص صحیح اختلال اضطراب جدایی
- مراقب باشید، اضطراب جدایی را با اضطراب جدایی که در سن ۱۲ ماهگی تا ۱۸ ماهگی در کودک وجود دارد اشتباه نگیرید
- این اختلال را با اختلال شخصیت وابسته اشتباه نگیرید.
- برخی از علامت های تشخیصی این اختلال با اختلال اضطراب فراگیر شبیه به هم است.
- در خصوص اختلال اضطراب اجتماعی و اختلال اضطراب جدایی افتراق قائل شوید.
سبب شناسی اختلال اضطراب جدایی
دلایل متعددی برای علت اضطراب جدایی وجود دارد. اما به طور کلی در ذهن تمامی افرادی که مبتلا هستند این موضوع وجود دارد که افراد دلبسته ما را رها رها خواهند کرد. در واقع فرد مبتلا از سنین کم یاد گرفته اند که رفتن موقت به معنای رفتن همیشگی است و جدایی ها بدون برگشت خواهد بود. همین موضوع سبب احساس ناامنی و اضطراب شدید می کند و فرد را بیش از پیش، دچار وابستگی به ابژه می نماید. برخی نظریات دیگر معتقدند که این مشکل به دلیل ترس از بقا است و فرد با نبود دیگری، بقای خود را در خطر جدی می بینید و تلاش برای نگه داری فرد مقابل می کند. اما به صورت کلی اختلال اضطراب جدایی می‌تواند ناشی از ترکیبی از عوامل ژنتیکی، محیطی و روانشناختی باشد.
- علل ژنتیکی: اضطراب جدایی ممکن است در خانواده‌ها موروثی باشند.
- عوامل محیطی و تجربیات زندگی: تجربیات منفی یا تروماتیک در دوران کودکی، مانند جدایی طولانی مدت از والدین، می‌تواند زمینه‌ساز اختلال اضطراب جدایی شود.
- شخصیت و ساختار روانشناختی: افرادی که طبیعتاً مضطرب‌تر هستند یا دارای حساسیت بیشتری به استرس و فشارهای روانی هستند، ممکن است بیشتر مستعد ابتلا به این اختلال باشند.
شایع‌ترین علل اختلال اضطراب جدایی در کودکان
- تغییر محیط: تغییرات محیطی مانند جابجایی مدرسه، تغییرات در برنامه‌های روزانه می‌تواند باعث اضطراب جدایی شود.
- استرس: موقعیت‌های استرس‌زا مانند طلاق یا از دست دادن یکی از عزیزان می‌تواند مشکلات اضطرابی ایجاد کند.
- پیوند عاطفی ناامن: پیوند عاطفی ناامن بین کودک و والدین می‌تواند منجر به اضطراب جدایی شود.
- والدین بیش از حد محافظ: والدین و فرزندان می‌توانند اضطراب یکدیگر را تشدید کنند.
اضطراب جدایی یا ضربه روحی شدید (PTSD)
اضطراب جدایی و اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) می‌توانند علائم مشابهی داشته باشند، اما علل و روش‌های درمانی متفاوتی دارند. در صورتی که اختلال اضطراب جدایی فرزندتان به‌طور ناگهانی رخ داده باشد، ممکن است علت آن به جای اضطراب جدایی، یک ضربه روحی شدید باشد. در این صورت، تشخیص و درمان صحیح بسیار اهمیت دارد.
درمان اضطراب جدایی
اضطراب جدایی قابل درمان است و با انجام مداخلات مناسب می‌توان به کاهش اضطراب کودک کمک کرد. راهکارهایی مانند ایجاد محیط امن، مشاوره و رواندرمانی می‌توانند موثر باشند. همچنین، دارودرمانی نیز در برخی موارد تجویز می‌شود. مشاوره با یک متخصص روانشناس یا روانپزشک می‌تواند به انتخاب بهترین روش درمانی کمک کند.
برطبق پیشنهاد انجمن روانپزشکی آمریکا، درمان اضطراب جدایی برای کودکان با بزرگسالان متفاوت است. روش های درمان اضطراب جدایی برای کودکان با بازی درمانی و یا کارکرد فردی با یک روانشناس کودک نتیجه بخش خواهد بود. روش های درمان اختلال اضطراب جدایی برای بزرگسالان شامل گروه درمانی های مرتبط با اضطراب و همینطور درمان های فردی با رویکردهای شناختی رفتاری، می باشد. برای درمان خودیاری و یا آشنایی بیشتر با اختلال اضطراب جدایی در بزرگسالان، مطالعه کتاب رهایم نکن پیشنهاد می شود.
روانشناسان، روانپزشکان و متخصصان مغز و اعصاب کودکان می‌توانند اختلال اضطراب جدایی را تشخیص داده و درمان کنند. آنها اطلاعات مربوط به خانه، مدرسه و جلسات بالینی را جمع‌آوری کرده و با توجه به این اطلاعات، روش‌های درمانی مناسب را انتخاب می‌کنند. در صورت نیاز، کودکان را مورد معاینه پزشکی نیز قرار می‌دهند.
روش‌های درمانی اضطراب جدایی
- رواندرمانی: فضایی امن برای بیان احساسات کودک فراهم می‌کند و با شنیدن همدلانه به اضطراب کودک کمک می‌کند.
- بازی‌درمانی: روشی رایج و مؤثر برای ترغیب کودک به صحبت درباره احساساتش است.
- مشاوره خانواده: به کودک و خانواده کمک می‌کند تا با افکاری که باعث اضطراب می‌شود مقابله کنند و مهارت‌های مقابله‌ای را یاد بگیرند.
- مشاوره مدرسه: کمک می‌کند تا کودک نیازهای اجتماعی، رفتاری و تحصیلی خود را بهتر بشناسد.
- دارودرمانی: در موارد شدید از دارو استفاده می‌شود که باید همراه با سایر روش‌ها دنبال شود.
درمان اضطراب جدایی در بزرگسالان
- درمان شناختی-رفتاری (CBT): کمک به تغییر الگوهای فکری منفی.
- دارودرمانی: استفاده از داروهای ضد اضطراب.
- مشاوره و حمایت روانی: حمایت از فرد برای مواجهه با اضطراب.
- آموزش تکنیک‌های ریلکسیشن: شامل تن‌آرامی عضلانی، مدیتیشن و تنفس عمیق.
- تقویت روابط اجتماعی: داشتن شبکه حمایتی قوی.
به کودک داری اختلال اضطراب جدایی به چه صورت کمک کنیم؟
برای کمک به کودک مبتلا به اختلال اضطراب جدایی، ایجاد محیطی امن و همدلانه در خانه بسیار مؤثر است. در ادامه راهکارهایی ارائه شده که می‌تواند به کاهش اضطراب فرزندتان کمک کند:
- مطالعه و آگاهی: اطلاعات کافی در مورد اختلال اضطراب جدایی به دست آورید تا بهتر بتوانید با فرزندتان همدردی کنید.
- گوش دادن و احترام به احساسات کودک: به احساسات فرزندتان گوش دهید و به آنها احترام بگذارید. این کار می‌تواند تأثیر شفابخشی داشته باشد.
- صحبت کردن در مورد احساسات: فرزند خود به صحبت کردن درمورد احساساتش تشویق کنید. این کار می‌تواند به کاهش اضطراب او کمک کند.
- پیش‌بینی سختی‌های جدایی: برای موقعیت‌های جدایی که می‌تواند اضطراب‌زا باشد، مانند رفتن به مدرسه، آماده باشید.
- حفظ آرامش هنگام جدایی: هنگام جدا شدن از فرزند، آرامش خود را حفظ کنید تا کودک نیز احساس آرامش بیشتری کند.
- تشویق به مشارکت در فعالیت‌ها: فرزندتان را تشویق کنید تا در فعالیت‌های فیزیکی و اجتماعی شرکت کند.
- تحسین تلاش‌های کودک: هر تلاش مثبت یا قدم کوچکی در مسیر درست را تحسین کنید.
کاهش اضطراب جدایی طبیعی
برای کودکانی که اضطراب جدایی طبیعی دارند، می‌توانید این مراحل را دنبال کنید:
- تمرین جدایی: کودک را برای دوره‌های کوتاه و با مسافت‌های کوتاه نزد یک مراقب بگذارید و به تدریج مدت زمان دوری را افزایش دهید.
- زمان‌بندی مناسب: جدایی از کودک را بعد از غذا و استراحت برنامه‌ریزی کنید.
- خداحافظی کوتاه: مراسم خداحافظی را کوتاه و ساده برگزار کنید.
- بدون هیاهو جدا شوید: به کودک بگویید می‌روید و برمی‌گردید و بلافاصله بروید.
- وفای به قول: سر ساعتی که به کودک قول داده‌اید برگردید.
- آشنا کردن با محیط جدید: کودک را با محیط جدید و محیط پیرامونش آشنا کنید.
- پرستار ثابت: یک پرستار ثابت برای کودک در نظر بگیرید.
- کاهش تماشای برنامه‌های ترسناک: برنامه‌های تلویزیونی ترسناک را به حداقل برسانید.
- تسلیم نشوید: به کودک اطمینان دهید که حالش خوب خواهد بود.
کاهش اضطراب جدایی از مادر
برای کاهش اضطراب جدای از مادر می‌توانید این روش‌ها را به کار ببرید:
- تمرین‌های کوتاه‌مدت جدایی: با دوره‌های کوتاه جدایی شروع کنید و به تدریج مدت زمان دوری را افزایش دهید.
- الگوی خداحافظی ثابت: استفاده از یک الگوی خداحافظی ثابت و مثبت می‌تواند به کودک کمک کند.
- پیش‌بینی‌پذیری: برنامه‌ای منظم و پیش‌بینی‌پذیر برای کودک ایجاد کنید.
- کاهش نشانه‌های اضطراب جدایی: هنگام خداحافظی آرام و مثبت باشید.
- مقابله با کابوس‌ها و ترس‌های شبانه: محیط خواب آرام و امنی برای کودک ایجاد کنید.
نکاتی برای ایجاد احساس امنیت و آرامش
- الگوی ثابت روزانه:داشتن یک برنامه روزانه ثابت می‌تواند به کودکان احساس امنیت بدهد. برنامه غذایی و ساعت خواب را برنامه‌ریزی کنید و هرگونه تغییر را از قبل با فرزندتان در میان بگذارید.
- تعیین محدودیت‌ها: تعیین و اجرای محدودیت‌ها به کودک کمک می‌کند تا بداند باید از هر موقعیتی چه انتظاری داشته باشد.
- حق انتخاب دادن به کودک: به کودک حق انتخاب دهید تا احساس امنیت بیشتری داشته باشد. برای مثال، اجازه دهید خودش انتخاب کند کجای مدرسه از هم جدا شوید.
کاهش اضطراب جدایی در مدرسه
- همکاری با مسئولین مدرسه: از مسئولین مدرسه بخواهید تا در مورد دیر رسیدن فرزندتان همکاری کنند و زمان بیشتری برای خداحافظی داشته باشید.
- مکان امن در مدرسه: مکانی امن در مدرسه برای فرزندتان پیدا کنید تا در مواقع اضطراب به آنجا برود.
- تماس با خانه: اجازه دهید فرزندتان در مواقع اضطراب با خانه تماس بگیرد.
- یادداشت‌های محبت‌آمیز: یادداشت‌هایی محبت‌آمیز برای فرزندتان بنویسید و در ظرف غذا یا کمد مدرسه‌اش قرار دهید.
- کمک به تعامل با همسالان: در تعامل کودک با همسالانش به او کمک کنید. این کار می‌تواند به کاهش اضطراب کمک کند.
کاهش استرس خود
کودکانی که والدین مضطربی دارند ممکن است بیشتر مستعد اضطراب جدایی باشند. برای کاهش استرس خود می‌توانید این نکات را دنبال کنید:
- صحبت درباره احساسات: بیان احساسات می‌تواند به پاکسازی روح و روان کمک کند.
- ورزش: فعالیت بدنی نقش کلیدی در کاهش استرس دارد.
- تغذیه سالم: بدنی که تغذیه سالمی داشته باشد آمادگی بیشتری برای مقابله با استرس دارد.
- تمرینات ریلکسیشن: تکنیک‌های ریلکسیشن مانند یوگا، تنفس عمیق یا مدیتیشن را تمرین کنید.
- خواب کافی: داشتن خواب کافی به بهبود خلق و خو و کاهش استرس کمک می‌کند.
- شوخ‌طبعی: خندیدن می‌تواند به مبارزه با استرس کمک کند.
مراجعه به روانشناس کودک
اگر تلاش‌های شما برای کاهش علائم اضطراب جدایی نتیجه نداد، ممکن است نیاز به مداخله تخصصی باشد. برای این منظور به دنبال علائم شدید باشید که شامل موارد زیر هستند:
- بهانه‌گیری یا چسبیدن به والدین به‌طور غیرمعمول
- کناره‌گیری از دوستان، خانواده یا همسالان
- ترس یا احساس گناه شدید
- شکایت دایمی از بیماری جسمی
- امتناع از رفتن به مدرسه برای چندین هفته
اگر این علائم وجود دارد، به یک متخصص سلامت روان مراجعه کنید تا تشخیص و درمان صحیحی انجام شود. به یاد داشته باشید که این علائم می‌توانند ناشی از ضربه روحی شدیدی باشد که به فرزندتان وارد شده است، بنابراین مراجعه به متخصص ترومای کودک نیز ممکن است لازم باشد.
بازی‌درمانی و قصه‌درمانی
بازی‌درمانی و قصه‌درمانی روش‌های مؤثری برای کاهش اضطراب جدایی هستند. این روش‌ها به کودکان کمک می‌کنند تا احساسات خود را در محیطی امن بیان کنند و مهارت‌های مقابله‌ای لازم برای مواجهه با اضطراب جدایی را توسعه دهند.
نتیجه‌گیری
اختلال اضطراب جدایی یکی از شایع‌ترین اختلالات روانی در کودکان است که به طور معمول با نگرانی‌های شدید از جدا شدن از خانه یا افراد مهم زندگی مشخص می‌شود. درمان اضطراب جدایی می‌تواند شامل روش‌های رفتاری و در صورت لزوم دارویی باشد که توسط متخصصان بهداشت روان ارائه می‌شود. اهمیت توجه به این اختلال و درمان اضطراب جدایی به موقع آن برای کمک به کودکان در مدیریت بهتر اضطراب و ارتقاء رشد سالم روانی و اجتماعی آنها بسیار حیاتی است.
[wp-faq-schema]
