بنزودیازپین ها دسته ای از داروهای آرام بخش و یا ضد اضطراب بوده که برای درمان بیماری های روانشناسی و روانپزشکی کاربرد دارد. این دسته دارویی که یکی از انواع داروهای روانپزشکی است در درمان اختلالات مختلفی مانند بی خوابی، اضطراب فراگیر، صرع، حملات پانیک ، خواب پریشی و افسردگی اساسی تجویز می شوند. این خانواده دارویی آرامش بخش با توجه به مکانیسم اثر به سه دسته کوتاه اثر (میدازولام) بنزودیازپین متوسط اثر مانند کلونازپام، لورازپام، آلپرازولام، و طولانی اثر مانند دیازپام و فلورازپام تقسیم بندی می شود. از این رو هر آن چه که باید در مورد این گروه از داروها بدانید؛ در این مقاله گنجانده شده است. همچنین در مورد عوارض ناشی از مصرف این دارو نکاتی را گوشزد کرده ایم.
- بنزودیازپین ها Benzodiazepines چه نوع دارویی هستند؟
- چه موقع و چگونه باید از بنزودیازپین ها استفاده کرد؟
- چه کسی نباید داروی بنزودیازپین مصرف کند؟
- آیا در دوران بارداری و شیردهی می توان بنزودیازپین را مصرف کرد؟
- آیا امکان مصرف بنزودیازپین ها با داروهای دیگری وجود دارد؟
- عوارض جانبی ناشی از مصرف بنزودیازپین ها چیست؟
- چه اختلالاتی در هنگام قطع مصرف بنزودیازپین ها ایجاد می شود؟
- مصرف داروهای ضد افسردگی بعد از قطع مصرف بنزودیازپین ها
دسته دارویی بنزودیازپین ها چیست؟
بنزودیازپین ها به عنوان آرام بخش عمل کرده و سبب کند کردن عملکرد بدن مانند شل شدن عضلات می شود. البته برای درمان مشکلات خواب و اضطراب نیز استفاده می شوند. در واقع بنزودیازپین ها با افزایش اثر یک ماده شیمیایی مغز به نام GABA (گاما آمینو بوتیریک اسید) کار می کنند. این ماده فعالیت مغز را در مناطقی از مغز که مسئول هماهنگی فعالیت های زیر است کاهش می دهد:
- تفکر عقلانی
- حافظه
- احساسات
- عملکردهای حیاتی بدن مانند تنفس
اثرات اصلی بنزودیازپین ها عبارتند از:
- آرام بخش
- کاهش اضطراب
- شل شدن عضلات
بنزودیازپین ها در کوتاه مدت بسیار مؤثر بوده در واقع این دارو جزء داروهای کوتاه اثر می باشد. اما در صورت استفاده بنزودیازپین ها به صورت مداوم و بیش از چند ماه، تاثیر گذاری آن کاهش می یابد. زیرا مغز بعد از مدت زمانی، نسبت به این ماده شیمیایی دیگر واکنش نشان نداده و باید دوز بیشتری برای تاثیر گذاری مصرف شود.
چه موقع و چگونه باید از بنزودیازپین ها استفاده کرد؟
بنزودیازپین ها فقط باید برای درمان اضطراب شدید یا بی خوابی شدید که تأثیر بسزایی در زندگی روزمره داشته، استفاده می شود. البته در برخی مواقع، مصرف بنزودیازپین ها توصیه نمی شود. برای مثال در مواقعی که احساس ناامیدی داشته و یا دچار غم و اندوه شده اید، مصرف داروهای آرام بخش در اولویت قرار ندارد. اما اگر همین غم و اندوه سبب بی خوابی و یا اضطراب بیش از حد شود، قرص های آرام بخش مانند بنزودیازپین ها برای تسکین اضطراب و درمان کم خوابی توصیه می شود. اگر از داروی بنزودیازپین ها به صورت کوتاه مدت استفاده شود و یا به طور مداوم مصرف نشوند، در درمان اختلات خواب و اضطراب بسیار موثر هستند.
دستورالعمل های بالینی تاکید به استفاده کمتر از 4 هفته از بنزودیازپین ها نموده و همچنین توصیه هایی در مورد عدم مصرف روزانه این دارو ها ارائه شده است. البته پزشکان با توجه به شرایط بیمار، ممکن است مصرف طولانی مدت را با دوزهای کم برای این دارو تجویز کنند. بنابراین در موارد خاص، مصرف طولانی مدت اما با دوز کم، برای بیمار مشکلی ایجاد نکرده و حتی بهترین راهکار درمانی برای برخی از بیماران می باشد.
چه کسی نباید بنزودیازپین مصرف کند؟
پزشک باید قبل از تجویز هر یک از داروهای بنزودیازپین از بیمار، مشکلات سلامتی زمینه ای و همچنین سایر شرایط پزشکی مانند داروهای مصرفی و یا سابقه خانوادگی بیماری های رایج، اسوال بپرسد. سپس با توجه به شرایط هر فرد، تصمیم به تجویز مناسب ترین داروی بنزودیازپین می کند. زیرا هر یک از داروهای خانواده بنزودیازپین، مدت زمان اثر متفاوت و مکانسیم اثر مختلفی داشته و باید بهترین آن برای بیمار انتخاب شود.
چه افرادی نباید از بنزودیازپین ها استفاده کنند:
- بیماری شدید ریه یا مشکلات تنفسی
- آپنه خواب (مشکلات تنفسی هنگام خواب)
- اختلالات کبدی و کلیوی
در صورتی که هر یک از شرایط زیر را دارید؛ باید از این داروها با احتیاط استفاده کنید:
- مشکلات قفسه سینه و ریه
- ضعف عضلانی (خصوصاً بیماری میاستنی گراویس)
- سابقه سوء مصرف الکل
در صورت داشتن هر یک از مشکلات زیر باید دوز کاهش یافته بنزودیازپین ها برای شما تجویز شود:
- مشکلات کبدی یا کلیوی
- پورفیریا (یک بیماری نادر و ارثی)
نکات مهم در مورد مصرف بنزودیازپین ها:
- بنزودیازپین ها نباید به عنوان تنها راهکار درمانی برای افسردگی استفاده شوند.
- بنزودیازپین ها برای كودكان مناسب نمی باشد. اما در موارد نادر مانند اضطراب حاد یا بی خوابی ناشی از ترس، مصرف بنزودیازیپن ها توصیه می شود.
- به افراد مسن باید دوز کمتری نسبت به دوز استاندارد تجویز شده برای بزرگسالان داده شود.
آیا در دوران بارداری و شیردهی می توان یکی از داروهای خانواده بنزودیازپین را مصرف کرد؟
تا حد ممکن در دوران بارداری باید از مصرف بنزودیازپین ها خودداری شود. زیرا خطرات و ریسک هایی برای جنین در حال رشد وجود دارد:
- شکاف کام
- ناهنجاری های دستگاه ادراری
- ناهنجاری های قلب
- ناهنجاری های معده
- مشکل خواندن و نوشتن(dyslexia)
- سوء هاضمه (مشکلات هماهنگی و حرکت)
- اوتیسم
- اختلال کمبود توجه بیش فعالی (ADHD)
همچنین اگر بنزودیازپین ها در ماه های آخر بارداری مصرف شود، سبب مشکلات زیر در نوزادان تازه متولد شده می شود:
- خواب آلودگی
- ماهیچه های فلاپی
- مشکلات تنفسی
- درجه حرارت پایین بدن
- علائم ترک شامل الگوهای خواب غیرطبیعی ، گریه زیاد ، لرزش (لرزش) ، استفراغ و اسهال
نکته: نباید در هنگام مصرف داروهای بنزودیازپینی اقدام به شیردهی کنید. زیرا این داروها در شیر مادر موجود بوده و در بدن کودک تجمع یافته و سبب بروز عوارض جانبی ناخواسته می شود.
آیا امکان مصرف بنزودیازپین ها با داروهای دیگری وجود دارد؟
در صورت استفاده هر داوریی اعم از داروهای بدون نسخه یا داروهای تجویز شده توسط پزشک، باید به روانپزشک خود اطلاع دهید. زیرا ترکیب سایر داروها با داروی بنزودیازپین ها، سبب تغییر اثر بنزودیازپین ها شده و یا عوارض جانبی ایجاد می کند. دسته دارویی بنزودیازپین اغلب در ترکیب با سایر داروهای روانپزشکی استفاده می شوند:
مصرف بنزودیازپین ها به همراه داروهای ضد افسردگی: پزشکان معمولا در صورت تجویز داروی ضد افسردگی، ابتدا داروی بنزودیازپین را توصیه می کنند. زیرا مکانیسم اثر بنزودیازپین ها سریع بوده و به سرعت وارد عمل شده اما داروهای ضد افسردگی برای عمل کردن به چند هفته زمان نیاز دارند. بعد از اینکه داروی ضد افسردگی را شروع کردید، باید مصرف بنزودیازپین را متوقف کرده و داروی ضد افسردگی را مصرف کنید.
مصرف بنزودیازپین ها به همراه داروهای ضد روانگردان: گاهی اوقات، برای درمان اسکیزوفرنی یا شرایط مشابه این بیماری، داروی بنزودیازپین و داروی ضد اسکیزوفرنی با یکدیگر مصرف می شود. در واقع این دو دارو را به صورت کوتاه مدت برای وضعیت هایی که فرد بسیار خمشگین و بی قرار بوده و یا دچار هیجان شده، تجویز می شود. همچنین در مواردی که فرد دچار یک بحران شدید سلامت روانی شده از ترکیب این دو دارو برای درمان بیمار بهره می گیرند.
عوارض جانبی ناشی از مصرف دسته دارویی بنزودیازپین چیست؟
هر دارویی با توجه به عملکرد مثبتی که در بدن ایجاد کرده، عوارض جانبی ناخواسته ای را نیز به همراه دارد. دسته خانواده بنزودیازپین نیز از این قاعده مستثنی نیستند. البته عوارض جانبی در هر فرد متفاوت بوده و ممکن است در بعضی از افراد عوارض جانبی مشاهده نشود و اما در برخی افراد عوارض جانبی شدیدی را تجربه کنند.
رایج ترین عوارض جانبی عبارتند از:
- خواب آلودگی
- سبک بودن سر و یا حس بی قراری
- گیجی یا عدم تعادل در هنگام راه رفتن و یا ایستادن (به ویژه در افراد مسن ، که ممکن است دچار سقوط شده و آسیب ببینند.)
- سرگیجه
- لکنت زبان
- ضعف عضلانی
- مشکلات حافظه
- یبوست
- حالت تهوع (احساس بیماری)
- خشکی دهان
- تاری دید
برخی از عوارض جانبی که کمتر رایج بوده، شامل موارد زیر است:
- سردرد
- فشار خون پایین
- افزایش ترشح بزاق
- اختلالات گوارشی
- بثورات پوستی مانند تاول، لک و یا التهاب پوست
- مشکلات بینایی (مانند دوبینی)
- لرزش (لرز بدن)
- تغییرات در میل جنسی
- بی اختیاری (از بین رفتن کنترل مثانه)
- اختلال در ادرار کردن
بعضی از افراد در موارد نادر، عوارض جانبی جدی را تجربه می کنند:
- اختلالات خون
- زردی (پوست زرد)
- رشد پستان در مردان
- مشکلات حافظه
یکی از اختلالات شایعی که با مصرف بنزودیازپین ها همراه است، عدم توانایی افراد در به یادآوری خاطرات جدید می باشد. از این رو باید این داروها قبل از خواب مصرف شده تا در طول روز دچار اختلال و فراموشی آنی نشوید.
اثرات متناقض ناشی از مصرف بنزودیازپین ها چیست؟
در بعضی از افراد، این داروها عوارضی ایجاد کرده که پارادوکسیکال بوده و یا متنقاض است. در واقع به جای اینکه اثر آرام بخشی داشته باشند، اثرات متضاد دارند.
- افزایش اضطراب
- رفتار پرخاشگرانه
- تحریک و بی قراری
- هذیان
- بی هویتی (احساس جدا شدن از محیط اطراف شما)
- افسردگی
- احساس غیرواقعی بودن محیط (احساس اینکه محیط اطراف شما واقعی نیست)
- توهم
- رفتار نامناسب و یا از دست دادن مهارتهای طبیعی
- تحریک پذیری
- کابوس
- بی قراری
- افکار یا رفتارهای خودکشی.
این اثرات با مصرف هر یک از داروهای بنزودیازپین ها مشاهده می شود. اما این عوارض خصوصا با مصرف داروهای بنزودیازپین های کوتاه اثر و در کودکان و افراد مسن بیشتر مشاهده می شود.
عوارض ناشی از استفاده خانواده دارویی بنزودیازپین برای مدت طولانی
در صورت استفاده مصرف بنزودیازپین ها بیش از دو یا 4 هفته احتمال بروز عوارض زیر وجود دارد:
- اختلال در تمرکز
- احساس کسلی بدن و یا بی حالی
- احساس انزوا و یا گوشه نشینی
- بی حس بودن نسبت به محیط و اتفاقات اطراف
- تحریک پذیری و بی قرار بودن
- از دست دادن اعتماد به نفس
- اختلالات وزن
- مشکلات حافظه
چه اختلالاتی در هنگام قطع مصرف بنزودیازپین ها ایجاد می شود؟
در صورتی که بنزودیازپین ها طبق توصیه پزشک و در دوره کوتاه مصرف شود،در قطع مصرف بنزودیازپین با مشکل مواجه نمی شوید. اما در صورتی که بنزودیازپین ها به طور مداوم و در دوره طولانی مصرف شود، احتمال اعتیاد به این داروها وجود داشته و یا احتمال وابستگی به آن وجود دارد. برای مثال، در صورت قطع کردن مصرف دارو یا کاهش دوز آن، علائم ترک دارو به وجود آمده یا احساس بی قراری و مشکل در انجام فعالیت روزانه برای فرد ایجاد می شود.
در صورتی که در بازه زمانی طولانی تری مصرف بنزودیازپین ها را ادامه دهید، با مشکلات بیشتری هنگام ترک این دارو روبه رو شده یا احتمال بروز علائم ترک نیز بیشتر می شود. در صورتی که دوره طولانی از بنزودیازپین های کوتاه اثر استفاده شود (از این داروها به عنوان قرص خواب آور توصیه می شود.) با مشکلات بیشتری هنگام قطع مصرف آن ها روبه رو می شوید.
نکته: در صورتی که تصمیم به قطع مصرف بنزودیازپین دارید باید به تدریج دوز را کاهش داده و تا حد ممکن اطلاعات و پشتیبانی کسب کنید.
علائم احتمالی قطع مصرف بنزودیازپین ها
علائم قطع مصرف در بنزودیازپین های کوتاه اثر چند ساعت بعد از قطع دارو ایجاد می شود. در بنزودیازپین های طولانی اثر، علائم قطع مصرف دارو، سه هفته بعد از قطع دارو، شروع می شود. در صورتی که در بازه زمانی طولانی، بنزودیازپین ها مصرف شود و سپس دارو قطع شود، علائم برای هفته ها و یا ماه ها ادامه می یابد. علائم احتمالی قطع دارو بنزودیازپین ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- گرفتگی شکم
- آگورافوبیا (ترس از مکانهای شلوغ)
- افزایش اضطراب
- علائم جسمی اضطراب (فشار عضله ، سفتی قفسه سینه، تپش قلب ، ضربان قلب سریع ، تعریق ، لرزش یا احساس لرز)
- تاری دید
- افسردگی
- اختلال در خواب
- سرگیجه
- درد گردن و یا درد در صورت
- سردرد
- عدم توانایی تمرکز
- افزایش حساسیت به نور ، سر و صدا ، لمس و بو
- اختلال در رابطه جنسی
- از بین رفتن اشتها
- حالت تهوع (احساس بیماری)
- کابوس
- وحشت زدگی
- بی قراری
- درد چشم
- احساس درد در ماهیچه زبان و یا دهان با طعم فلزی
- وزوز گوش (زنگ در گوش)
- سوزن زدن در دست و پا
- پاهای بی ثبات و یا بی قرار
- استفراغ (بیمار بودن)
- کاهش وزن
علائم ترک شدید شامل موارد زیر باشد:
- احساس سوزش در پوست
- گیجی
- افسردگی (شدید)
- بی هویتی (احساس جدایی از محیط اطراف)
- احساس غیر واقعی بودن محیط (قطع تماس با واقعیت و عدم پیدا کردن مرز واقعیت و دنیای خیال)
- توهم
- از دست دادن حافظه
- پیچش عضلانی
- پارانویا و هذیان (اعتقادات بی معنی و افکار پوچ)
- تشنج (صرع)
- دیدن رویاهای زنده به همراه خواب های شکسته که ممکن است پس از ترک دارو ، مدتی ادامه یابد.
در صورتی که به طور ناگهانی مصرف خانواده دارویی بنزودیازپین را به اتمام برسانید، علائم جدی ناشی از آن شامل:
- گیجی
- روان پریشی (علائمی مانند دیدن یا شنیدن چیزهایی که دیگران نمی بینند و نمی شنوند.)
- تشنج (صرع)
- دلهره شدید با علائمی از جمله ضربان سریع قلب، تعریق، فشار خون بالا، لرزش، توهم و رفتار آشفته.
مصرف داروهای ضد افسردگی بعد از قطع مصرف بنزودیازپین ها
بسیاری از افراد پس از ترک خانواده دارویی بنزودیازپین دچار افسردگی شده و احساس پوچی به آن ها دست می دهد. از این رو پزشک معالج داروهای ضد افسردگی را پیشنهاد داده تا علائم افسردگی در فرد کاهش یافته و سریعتر به روال عادی زندگی باز گردد. برخی تحقیقات نشان داده که تجویز داروهای ضد افسردگی SSRI (مهارکننده های انتخابی بازجذب سروتونین) برای درمان افسردگی پس از قطع مصرف بنزودیازپین، مؤثر واقع نبوده است. از این رو برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد داروهای ضد افسردگی به سایر مقالات مراجعه کنید.
جمع بندی:
بنزودیازپین ها برای درمان اختلالات خواب و مشکلات اضطراب شدید استفاده می شود. در واقع بنزودیازپین ها دسته ای از داروهای کوتاه اثر، متوسط اثر و طولانی اثر بوده که هر یک از آن ها برای انواع خاصی از اختلالات استفاده می شود.
منابع: