افسردگی اساسی چیست؟ و روش درمان افسردگی شدید

افسردگی اساسی یا اختلال افسردگی اساسی یا اختلال افسردگی عمده و اختلال افسردگی ماژور یا دیپریشن ، به انگلیسی Major Depressive Disorder، نوع پیشرفته و پیچیده‌ای از افسردگی می‌باشد. افسردگی شدید به عنوان یکی از اختلالات روانشناسی و روانپزشکی، دارای علائم افسردگی حاد و نشانه‌های خاصی است. از جمله این نشانه‌ها می‌توان به احساس غم و اندوه شدید، انزوا و ناامیدی زمانی (که هربار بیش از دو هفته طول می‌کشد) اشاره کرد. افسردگی اساسی یعنی داشتن احساس ناراحتی و تنهایی به صورت موقتی و گاه به گاه نیست. این نوع احساسات را تمامی افراد به طور معمول در زندگی خود تجربه می‌کنند. شخص افسرده احساس گیرافتادن در یک حفره سیاه و عمیق، بدون هیچ راه بازگشتی را دارد. این شخص هیچ امیدی به عوض‌شدن شرایط ندارد. در این صفحه نشانه افسردگی شدید را بر مبنای راهنمای تشخیصی و آماری بیماری های روانپزشکی شرح می دهیم.

انواع اختلال افسردگی اساسی

اختلال افسردگی اساسی شامل انواع متنوعی است که به آن‌ها شناساگر نیز گفته می‌شود. این شناساگرها به تعیین ویژگی‌ها و مدت زمان افسردگی شدید کمک می‌کنند:

• اختلال عاطفی فصلی (SAD): این نوع افسردگی شدید معمولاً در فصول سرد، به ویژه زمستان، که نور خورشید کمتر است، بروز می‌کند.
• افسردگی روان‌پریشانه: در این حالت، فرد ممکن است دچار توهم یا هذیان شود که این وضعیت ممکن است ناشی از تجربیات تلخ گذشته باشد.
• افسردگی پس از زایمان: افسردگی شدید در مادرانی که به تازگی زایمان کرده‌اند، به دلیل تغییرات هورمونی و فشارهای ناشی از مراقبت از نوزاد به وجود می‌آید.
• افسردگی دوقطبی: شامل نشانه‌های متداول افسردگی اساسی از جمله تغییرات وزن، کاهش تمایل به فعالیت‌های لذت‌بخش و بی‌انگیزگی است.
• افسردگی کاتاتونیک: در این نوع افسردگی اساسی، فرد ممکن است با مشکلات حرکتی نظیر از دست دادن توانایی حرکت یا حرکات غیرارادی و اختلالات رفتاری مواجه شود.

علائم افسردگی شدید

شخص مبتلا به اختلالات افسردگی اساسی (که گاهی نیز با نام افسردگی بالینی از آن یاد می‌شود)  احساس افسردگی شدید و یا عدم علاقه و اشتیاق در فعالیت‌های روزانه خود را به مدت حداقل دو هفته دارد. این احساسات افسردگی حاد تغییرات به سزایی در حال و هوای روزمره شخص خواهد گذاشت. عملکرد اجتماعی، شغلی، تحصیلی و سایر بخش‌های مهم زندگی نیز با این تغییرات خلق‌وخو دچار اختلال خواهد شد. به عنوان مثال، شخص افسرده کلاس‌های درسی و محیط‌کار خود را ترک خواهد کرد. همچنین این فرد فعالیت‌های معمول اجتماعی خود را نیز کنار خواهد گذاشت. (مانند گذراندن زمان با دوستان)

افسردگی اساسی (افسردگی بالینی) بر اثر وجود ۵ مورد و یا بیشتز از این علائم افسردگی شدید تشخیص داده خواهد شد. به بیانی دیگر، داشتن پنج مورد از علائم زیر برای تشخیص افسردگی اساسی کافی است.

• داشتن احساس افسردگی حاد در اکثر مواقع: داشتن حس و حال افسردگی حاد در اکثر روزها و همچنین در بیشترین ساعات روز یکی از عوامل اصلی بروز افسردگی بالینی می‌باشد. این احساس به وسیله گزارش‌های موضوعی ( مانند داشتن حس ناراحتی، پوچی، ناامیدی) و یا مشاهدات افراد دیگر (مانند رفتار مشکوک به حالت گریه) تشخیص داده می‌شود. (در کودکان و نوجوانان این حس به جای داشتن ناراحتی به شکل حساسیت بیش از حد بروز خواهد نمود.)
• از دست دادن حس انگیزه و لذت در زندگی: از دست‌دادن حس انگیزه و یا لذت به طور کاملا مشخص در تمامی فعالیت‌های روزانه مانند عدم علاقه به تفریحات، ورزش و .. (این قضیه راجع به تمامی فعالیت‌های مورد علاقه فرد در زمان سابق نیز می‌باشد.) نیز تاثیر به سزایی در تشکیل افسردگی حاد خواهد داشت.
• تغییر شدید در وزن: در صورت از دست ‌دادن وزن چشم‌گیر هنگام نداشتن رژیم‌غذایی و افزایش وزن ( از دست دادن بیش از ۵ درصد از وزن بدن در یک ماه)  یا همچنین افزایش و کاهش روزانه اشتها احتمال بروز افسردگی اساسی در شخص وجود دارد.
• بی‌خوابی یا پرخوابی: بی‌خوابی( به سختی به خواب رفتن و یا پریدن‌های ناگهانی از خواب)  یا همچنین پرخوابی به صورت مداوم و روزانه یکی از نشانه‌های افسردگی اساسی می‌باشد.
• تداوم بروز رفتارهای نامتعادل:احساس تداوم وجود مشکلاتی همانند احساس خستگی مداوم، قدم‌زدن‌های بی‌علت و یا رفتارهای بی‌‌هدف و بی‌قراری کردن (که به آن آژیتاسیون روانی نیز می‌گویند.) و همچنین بالعکس کم‌کاری حرکتی رفتاری شخص مانند صحبت با حرکت با سرعت بسیار پایین (که به آن عقب‌ماندگی روانی نیز می‌گویند) عامل تاثیرگذاری در بروز افسردگی شدید می‌باشد.
• احساس خستگی و کمبود انرژی: کوفتگی، خستگی یا کمبود انرژی در تمام طول روز احتمال مبتلا شدن به افسردگی حاد را افزایش می‌دهد. این کمبود انرژی حتی در انجام کوچک‌ترین فعالیت‌ها مانند لباس پوشیدن  یا ظرف شستن نیز بروز می‌دهند. فرد دارای افسردگی اساسی این‌ کارها را با دشواری بیشتر و همچنین مدت زمان طولانی‌تر از حد نیاز انجام می‌دهند.
• احساس بی‌ارزش‌بودن یا حس گناه: احساس بی‌ارزش‌بودن و یا احساس گناه بی‌جهت و بیش از حد (یادآوری احساسات تلخ گذشته) از جمله نشانه افسردگی شدید می‌باشد.
• کاهش قدرت تمرکز و تفکر: کاهش قابلیت تفکر و تمرکز و یا حتی تصمیم‌گیری درست تقریبا در تمام طول روز (حواس‌پرتی سریع، داشتن شکایت از مشکلات حافظه) از علائم افسردگی شدید به شمار می‌رود.
• فکر به خودکشی و مرگ: شخص افسرده بیش از حد به مرگ و یا حتی خودکشی فکر می‌کند. این شخص به طور مداوم به فکر خودکشی بوده اما هیچ برنامه و یا قصد واقعی برای انجام آن ندارد.

علائم افسردگی اساسی در نوجوانان و کودکان

نشانه‌های شایع افسردگی شدید در کودکان و نوجوانان به طور کلی مشابه بزرگسالان است اما ممکن است تفاوت‌هایی نیز وجود داشته باشد. در کودکان کوچک‌تر علائم شامل غم، بی‌تابی، نگرانی، درد، عدم تمایل به رفتن به مدرسه یا کاهش وزن است. برای نوجوانان، نشانه‌ها شامل غم، تحریک‌پذیری، احساس بی‌ارزشی، خشم، عملکرد ضعیف در مدرسه، مصرف مواد مخدر یا الکل، پرخوری یا خواب زیاد، خودآزاری و اجتناب از برقراری ارتباط اجتماعی است. در صورت لزوم، می‌توانید به دکتر روانپزشک آنلاین مراجعه کرده یا به متخصص روانپزشکی به صورت حضوری مراجعه کنید.

علائم افسردگی شدید در سالمندان

افسردگی حاد یک جزء طبیعی از پیری نیست و نباید نادیده گرفته شود. متأسفانه، افسردگی شدید معمولاً در سالمندان تشخیص داده نمی‌شود و بی‌توجهی به آن صورت می‌گیرد. از سوی دیگر، این افراد ممکن است از درخواست کمک سر باز زنند. علائم افسردگی حاد در سالمندان شامل موارد زیر است:

• اختلالات حافظه یا تغییرات در شخصیت
• دردهای جسمی
• خستگی، کاهش اشتها، اختلال خواب یا عدم علاقه به رابطه جنسی
• تمایل به منزوی شدن و اجتناب از تعامل با دیگران
• افکار خودکشی (به ویژه در مردان مسن)

دلایل اختلال افسردگی اساسی

عوامل مختلف ژنتیکی، بیولوژیکی، روانی و محیطی می‌توانند شانس ابتلا به افسردگی شدید را افزایش دهند. در هر صورت، هر کسی ممکن است دچار افسردگی اساسی شود. علل افسردگی اساسی و عوامل خطر آن شامل موارد زیر هستند:

• بیوشیمی: تغییرات در سطوح برخی مواد شیمیایی در مغز می‌تواند به بروز افسردگی شدید کمک کند.
• عوامل ژنتیکی: ژن‌ها می‌توانند در ابتلا به افسردگی اساسی تأثیرگذار باشند. داشتن خویشاوندی با افسردگی اساسی، احتمال ابتلا را افزایش می‌دهد.
• سابقه ابتلا به افسردگی: اگر قبلاً افسردگی اساسی داشته‌اید، احتمال بازگشت آن بیشتر است.
• جنسیت: زنان دو برابر بیشتر از مردان به افسردگی اساسی مبتلا می‌شوند.
• رویدادهای زندگی: تروما، فوت عزیزان، تغییرات بزرگ در زندگی و سایر حوادث ناراحت‌کننده می‌توانند منجر به افسردگی شدید شوند.
• استرس: استرس ناشی از آسیب‌های جسمی و روانی، خطر ابتلا به افسردگی شدید را افزایش می‌دهد.
• انزوا: فقدان حمایت اجتماعی و انزوا، احتمال افسردگی شدید را بیشتر می‌کند.
• بیماری‌ها: افسردگی ممکن است همراه با بیماری‌های مزمن یا جدی مانند سرطان، بیماری قلبی، دیابت و پارکینسون ایجاد شود. از سوی دیگر، افسردگی اساسی می‌تواند به تشدید این بیماری‌ها منجر شود.
• دارو: برخی داروها ممکن است عوارض جانبی مانند افسردگی اساسی داشته باشند.
• مواد: مصرف الکل یا مواد مخدر می‌تواند افسردگی شدید را ایجاد یا تشدید کند.
• شخصیت: افرادی که در مدیریت رویدادهای مختلف زندگی مشکل دارند، بیشتر در معرض افسردگی شدید قرار می‌گیرند.

چه کسانی در معرض خطر ابتلا به افسردگی اساسی هستند؟

افرادی که در کودکی تجارب سوء استفاده از مواد مخدر، بی‌توجهی از طرف والدین یا آسیب‌های روانی را دارند، بیشتر در معرض ابتلا به افسردگی حاد هستند. در صورتی که فردی آزار جسمی، جنسی یا عاطفی را تجربه کند، شدت و دامنه و واکنش به درمان افسردگی شدید ممکن است متفاوت باشد. یک ژن مرتبط با ناقل سروتونین نیز می‌تواند احتمال بروز افسردگی شدید را افزایش دهد. اگر فردی حداقل یک‌بار افسردگی اساسی را تجربه کرده باشد، احتمال بروز دوره‌های دیگر افسردگی شدید نیز برای او وجود دارد. بیماری‌ها و عوارض همزمان نیز می‌توانند در بروز افسردگی حاد مؤثر باشند.

روش تشخیص افسردگی اساسی

برای تشخیص اختلال افسردگی اساسی، متخصصان از روش‌های زیر استفاده می‌کنند:

• معاینه بدنی: پزشک وضعیت جسمانی شما را بررسی می‌کند و سوالاتی درباره سلامتی‌تان می‌پرسد. در برخی موارد، افسردگی اساسی ممکن است به یک مشکل جسمی مرتبط باشد.
• تست‌های آزمایشگاهی: پزشک ممکن است آزمایش خون مانند شمارش کامل خون (CBC) یا بررسی عملکرد تیروئید را تجویز کند.
• ارزیابی روان‌پزشکی: متخصص سلامت روان، علائم، افکار، احساسات و الگوهای رفتاری شما را مورد بررسی قرار می‌دهد.
• راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-5): متخصص از معیارهای مربوط به اختلال افسردگی اساسی در DSM-5 که توسط انجمن روان‌پزشکی آمریکا منتشر شده است، بهره می‌برد.

راه‌های پیش‌گیری از MDD

هیچ روش قطعی برای جلوگیری از افسردگی شدید وجود ندارد. اما راهکارهای زیر ممکن است مفید باشند:

• تلاش کنید استرس را مدیریت کرده و عزت نفس خود را افزایش دهید.
• خواب کافی داشته باشید و یک برنامه منظم خواب را رعایت کنید.
• با اعضای خانواده و دوستان خود در ارتباط باشید (به ویژه در شرایط بحرانی) تا از آن‌ها در مواجهه با مشکلات کمک بگیرید.
• از ورزش، مدیتیشن و یوگا برای مراقبت از خود استفاده کنید.
• از مصرف الکل و مواد مخدر خودداری کنید.
• به محض مشاهده علائم اولیه، به متخصص سلامت روان مراجعه کنید تا از بدتر شدن وضعیت جلوگیری کنید.
• درمان را تا انتها دنبال کنید تا از عود مجدد علائم پیشگیری شود.

درمان افسردگی اساسی

اختلال افسردگی اساسی (MDD) معمولاً از طریق داروها و روان‌درمانی بهبود می‌یابد. تغییراتی در سبک زندگی نیز می‌تواند به کاهش نشانه‌ها کمک کند. افرادی که به شدت به اختلال افسردگی اساسی دچار هستند یا ممکن است خودآزاری کنند، باید تحت مراقبت در بیمارستان قرار گیرند.

داروهای درمان افسردگی شدید

معمولاً متخصصان درمان افسردگی اساسی را با تجویز داروهای ضدافسردگی شدید آغاز می‌کنند که شامل موارد زیر است:

• مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs): این داروها از تجزیه سروتونین در مغز جلوگیری می‌کنند. سروتونین یک ماده شیمیایی مهم است که به بهبود حالت روحی و الگوی خواب کمک می‌کند. افراد مبتلا به MDD معمولاً دچار کمبود این ماده هستند. داروهایی مانند فلوکستین و سیتالوپرام در این دسته قرار دارند و عوارض جانبی کمتری دارند.
• مهارکننده‌های بازجذب سروتونین نوراپی‌نفرین (SNRIs): این نوع داروها نیز برای درمان افسردگی شدید تجویز می‌شوند و بر روی هر دو ماده شیمیایی، سروتونین و نوراپی‌نفرین تأثیر می‌گذارند. نوراپی‌نفرین هورمونی است که به مدیریت پاسخ‌های استرسی کمک می‌کند.

روان‌درمانی برای درمان افسردگی حاد

روان‌درمانی، که به عنوان درمان گفتگو یا روان‌شناختی شناخته می‌شود، می‌تواند به طور مؤثری به افراد مبتلا به افسردگی شدید کمک کند. این روش به شما امکان می‌دهد تا با استرس‌های زندگی بهتر کنار بیایید، مهارت‌های ارتباطی را بهبود دهید، عزت نفس را بالا ببرید و راه‌های مؤثرتری برای مدیریت چالش‌ها پیدا کنید.

تغییرات سبک زندگی برای درمان افسردگی اساسی

با اجرای چند تغییر ساده در عادت‌های روزمره خود می‌توانید به کاهش علائم افسردگی اساسی کمک کنید:

• بهبود رژیم غذایی: در حالی که هیچ غذایی نمی‌تواند افسردگی اساسی را به طور کامل درمان کند، اما انتخاب غذاهای سالم می‌تواند به حفظ سلامت روان کمک کند. گنجاندن غذاهای سرشار از اسید چرب امگا ۳ (مانند ماهی سالمون)، ویتامین‌های گروه B (مثل حبوبات و غلات کامل) و منیزیم (مثل مغزیجات و دانه‌ها) در رژیم غذایی خود بسیار مؤثر است.
• پرهیز از الکل و غذاهای فرآوری‌شده: مصرف الکل می‌تواند تأثیر منفی بر سیستم عصبی داشته باشد و غذاهای فرآوری‌شده نیز به بروز علائم افسردگی اساسی مرتبط هستند.
• ورزش منظم: انجام فعالیت بدنی، به ویژه در فضای باز و زیر نور خورشید، می‌تواند حال شما را بهبود بخشد.
• خواب کافی: اکثر بزرگسالان به ۷ تا ۹ ساعت خواب شبانه نیاز دارند. اگر به دلیل افسردگی اساسی دچار اختلال خواب شده‌اید، مهم است که با پزشک خود مشورت کنید.

تفاوت افسردگی معمولی با افسردگی‌ اساسی

احساس افسردگی به‌وجود آمده به وسیله عوامل خارجی (مانند الکل، داروهای درمانی و ..) به عنوان اختلال افسردگی اساسی شناخته نمی‌شود. همچنین افسردگی‌های به وجود آمده به وسیله مصرف داروهای عمومی نیز افسردگی اساسی نامیده نمی‌شوند.  در صورت وجود سابقه دیوانگی، هیپومانیا و یا اختلالات ترکیبی (مانند اختلال شخصیت دوقطبی) تشخیص افسردگی اساسی قابل انجام نخواهد بود. در صورت شناخته‌شدن افسردگی به عنوان اختلال گسیختگی عاطفه نیز تشخیص افسردگی ممکن نیست. افسردگی تنها در صورت بروز به عنوان جنون جوانی، توهم و یا اختلالات روانی به درستی تشخیص داده خواهد شد.

افسردگی هم‌چنین با از دست‌دادن علاقه و انرژی نسبت به انجام علایق پیشین شخص نیز همراه است. ورزش‌کردن، بیرون رفتن یا گذراندن وقت با خانواده و دوستان از جمله این علایق به شمار می‌روند. بسیاری از افراد دارای اختلال افسردگی اساسی مشکلاتی با تغذیه و خواب خود نیز دارند. این افراد دچار کمبود و یا زیاده‌روی در خواب و خوراک هستند. توانایی تمرکز و حافظه اشخاص افسرده نیز دچار نوساناتی خواهد شد. همچنین تجریک‌پذیری احساسی و احساس خستگی دائمی نیز از نشانه‌های افسردگی می‌باشد.

تفاوت افسردگی اساسی و احساس غم و اندوه

با توجه به آخرین بروزرسانی‌های اختلالات افسردگی مزمن در راهنمای DSM-5 ( آخرین راهنمای تشخیص اختلالات روانی)  بیشترین احتمال بروز اختلالات مزمن در افراد در زمان‌های داغداری آن‌ها (به عنوان مثال از دست دادن شخص مورد علاقه در زندگی) وجود دارد. این شواهد تغییری عظیم نسبت به راهنمای DSM-IV ایجاد کرده است. در راهنمای DSM-IV شواهدی از تاثیر از دست دادن افراد مهم زندگی با ایجاد افسردگی اساسی وجود نداشت. منطق پشت این تغییرات ایجاد شده بر اساس احتمال زجر شدید در افراد حین از دست دادن افراد مهم زندگی خود و در نهایت تبدیل شدن این زجر و رنج به افسردگی اساسی می‌باشد.

به زبانی دیگر، برای شخص داغدار بروز اختلالات رفتاری و عملکردی، دلهره شدید و داشتن احساس بی‌ارزش بودن، افکار مرتبط با خودکشی، وجود علائم روانی و یا عقب‌ماندگی روانی ( کند شدن سرعت حرکات فیزیکی شخص) برای بیشتر از دو ماه طبیعی نمی‌باشد. بدین ترتیب، حین وقوع همزمان این اتفاقات احتمال وقوع نشانه‌های افسردگی و اختلالات عملکردی در شخص با شدت بیشتری نسبت به زمان‌های عادی وجود خواهد داشت. بروز افسردگی‌های مربوط به داغداری در افراد به دلیل سایر آسیب‌پذیری‌های متفاوت با اختلالات افسردگی اساسی رخ می‌دهد. روند بهبود اختلالات افسردگی اساسی به وسیله دارای‌های ضد افسردگی تسهیل خواهد شد.

کلام آخر

افسردگی اساسی یک اختلال روانی جدی است که می‌تواند به طور قابل توجهی بر کیفیت زندگی فرد تأثیر بگذارد. علائم افسردگی اساسی شامل احساس مداوم ناامیدی، خستگی و بی‌علاقگی به فعالیت‌ها است. درمان افسردگی اساسی معمولاً شامل ترکیبی از مشاوره، دارودرمانی و حمایت‌های اجتماعی می‌باشد. اگرچه مواجهه با افسردگی اساسی دشوار است اما با دریافت کمک مناسب، افراد می‌توانند بهبودی یابند و زندگی سالم‌تری را تجربه کنند.

رفرنس و منابع نوشته:

American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.). Washington, DC: Author.

National Institute of Mental Health. (2019). Depression. Retrieved from https://www.nimh.nih.gov/health/publications/depression/index.shtml on March 12, 2019.

Muneer, A. (2018). Major Depressive Disorder and Bipolar Disorder: Differentiating Features and Contemporary

Treatment Approaches. In Understanding depression. New York: Springer.