حساسیت زدایی از طریق حرکت چشم و پردازش مجدد یا EMDR یکی از روشهای درمانی روانشناسی است. این رویکرد روشی موثر برای درمان مبتلایان به اختلال استرس پس از سانحه یا PTSD است. گاهی اوقات برای برخی افراد حادثه‌هایی رخ می‌دهد که آسیب‌هایی را برای آنها به همراه دارد. در این مواقع، خاطره آنها از حادثه، به وسیله حافظه به ذهن باز می‌گردد. این یادآوری، افراد را مجبور به مرور ذهنی حادثه با احساساتی مشابه زمان رخ دادن آن می کند. اینگونه است که برای این افراد، تجربه تلخ آنها بارها برایشان رخ داده و بازسازی می شود.
خاطرات حادثه به صورت کابوس در خواب و بیداری از ذهن فرد عبور می‌کنند. زمان یادآوری حادثه، ذهن به شدت تحت فشار قرار می‌گیرد تا به دادههای خود از زمان حادثه رجوع کند. به همین دلیل است که حادثه با جزئیات بالا بازسازی می شود و حتی احساسات فرد در لحظه رخ‌دادن اتفاق نیز مجددا شکل می‌گیرند.
در نتیجه، این خاطرات پردازش‌نشده، صحنه‌ها، افکار و احساسات به صورت خام در ذهن ذخیره شده‌اند. این دادههای خام زمانی که چیزی در زندگی روزانه فرد را به سوی مرور دوباره خاطرات می‌برد، قابل دسترسی هستند.
پاک کردن این خاطرات آشفته از ذهن امکان پذیر نیست. اما روش‌هایی وجود دارد که به کمک آنها می‌توان، روش ذخیره سازی خاطرات را تغییر داد. حساسیت زدایی به وسیله حرکت چشم و پردازش مجدد EMDR، یکی از روشهای مدیریت خاطرات آشفته است.
حساسیت زدایی از طریق حرکت چشم و پردازش مجدد چیست؟
حساسیت زدایی از طریق حرکت چشم و پردازش مجدد یا EMDR، نوعی روان درمانی است که توسط یک روانشناس آمریکایی به نام فرانسیس شاپیرو در دهه 1980 میلادی معرفی شد. در هنگام پیاده‌روی در پارک، شاپیرو متوجه می‌شود که انجام بعضی حرکات چشمی، باعث کاهش احساسات منفی او در مورد خاطرات آسیب‌زای قبلی می‌شود. پس از انجام آزمایشاتی، مشخص شد که دیگران نیز پاسخی مشابه او از حرکات چشمی دریافت می‌کنند.
EMDRتراپی، بعدها به صورت گسترده تاثیرات خود در درمان برخی دیگر از اختلالات را نشان داد. هر چند در ایران بیشتر برای درمان استرس پس از سانحه استفاده می‌شود. همچنین تحقیقات نشان از اثر بخشی EMDR بر اختلالات زیر دارد:
این روش امروزه توسط موسسه ملی بهداشت و سلامت بریتانیا NICE، برای درمان اضطراب بعد از سانحه یا PTSD توصیه می شود. همچنین پژوهش ها نشانگر این است که بیشترین بازده درمانی در مورد اختلال اضطراب پس از سانحه موثر است.
اهداف درمانی EMDR تراپی
با توجه به تفاوت‌ها در ذهن افراد، ممکن است برخی راهکارها برای گروهی از افراد موثر باشند. با این وجود در حساسیت زدایی از طریق حرکت چشم و پردازش مجدد اهداف مشترکی برای درمان بیماران وجود دارد:
- کاهش یادآوری خاطرات آسیب زا
- افزایش توانایی و مدیریت خاطرات آسیب زا بدون نیاز به اجتناب از عوامل محرک یادآوری این خاطرات
- افزایش توانایی درگیر شدن و بهره بردن از روابط و فعالیت های لذت بخش
- کاهش احساساتی مانند اضطراب، استرس، تحریک و حساسیت بیش از حد: به فرد مبتلا کمک می شود تا بتواند بدون ترس و استرس خاطرات، کارهای روزانه خود را انجام دهد و هرگونه فشار و درگیری را کنترل نماید.
- کاهش انزوا، افسردگی و ناامیدی
- تقویت اعتماد به نفس و عزت نفس
نحوه تاثیر حساسیت زدایی از طریق حرکت چشم و پردازش مجدد بر روی مبتلایان به PTSD
زمانی که یک حادثه تلخ رخ می‌دهد، مکانیزم‌های طبیعی بدن در مقابله با احساسات منفی تحت تاثیر قرار می‌گیرد. به همین دلیل احساسات، افکار و تصاویر مربوط به این اتفاق در ذهن فرد به صورت کامل پردازش نمی‌شود.
EMDR روش درمانی است که به بیمار در پردازش درست خاطرات آسیب‌زا، کاهش تأثیر آنها و ایجاد مکانیسم های غلبه بر این تاثیرات کمک شایانی می‌کند. این کار از طریق یک رویکرد هشت مرحله‌ای برای پرداختن به جنبه‌های گذشته، حال و آینده یک خاطره ذخیره شده انجام می‌گیرد. این کار شامل یادآوری حوادث تلخ زمان دریافت ورودی حسی دو طرفه مانند حرکات جانبی چشم به طرفین، ضربه زدن به دست و صدا برای شنوایی است.
در مراحل مختلف جلسات درمانی EMDR چه می گذرد؟
در این روش درمانی، یک رویکرد هشت مرحله ای وجود دارد:
- در مرحله اول ، پزشک در مورد سوابق فرد از جمله تجربه او در حادثه سوال می کند. همچنین در مورد مصرف دارو و حمایت هایی که از فرد صورت می گیرد، سوال می شود. این مرحله در واقع همان معیاری است که مشخص می کند که EMDRتراپی برای فرد مفید است یا خیر.
قبل از شروع درمان با حساسیت‌زدایی از طریق حرکت چشم و پردازش مجدد، پزشک به صورت تئوری اقداماتی انجام می‌دهد. با بیمار صحبت شده و سوالات او پاسخ داده می شود. در این مرحله، پزشک زمانی را به تمریناتی اختصاص می‌دهد که برای بیمار آرامش بخش هستند. این تمرینات شامل روشهای مراقبه القای حسی یا تمرینات تنفسی هستند. به عنوان مرحله دوم، آماده سازی برای شروع درمان همین موقع انجام می شود. البته تمرینات آرامش بخش ممکن است بنا به نیاز بیمار در طول درمان نیز تکرار شوند.
- در گام بعدی، قسمت های سوم تا ششم درمان با روش حساسیت زدایی از طریق حرکت چشم و پردازش مجدد انجام می شود. در این قسمت ها، استرس زدایی از خاطرات آسیب زای شما با روش های حرکتی خاصی شروع می شود. حرکات چشم، ایجاد صداهایی در طرفین و ضربه به دست چپ و دست راست از جمله مهم‌ترین حرکات هستند. برای شروع از فرد می خواهند تا تصویری را برای بازسازی حادثه انتخاب کند. سپس در مورد افکار مثبت و منفی، میزان اضطراب و قسمت‌هایی از بدن که حادثه را در آن حس شده، صحبت می‌شود.
حال پزشک معالج در مجموعه هایی در زمان 25 ثانیه از حرکات چشمی طرفین، ضربه یا صدا استفاده می کند. بعد از اجرای هر مجموعه و قبل از شروع مجدد حرکات، در مورد بازخورد حرکات از بیمار سوال می‌شود. ممکن است پزشک از فرد بخواهد تا در این مرحله، خاطره را به شکل اصلی خودش به یاد آورد. حال در مورد تفاوت آن با قبل صحبت می شود. این کار تا زمانی که اضطراب و پریشانی بیمار از خاطره کاهش پیدا کند، ادامه می یابد.
- مرحله هفتم به بیمار فرصت داده می‌شود تا با استفاده از تمرینات آرامش‌بخش، دوباره از خاطره فاصله بگیرد. این کار به منظور ایجاد فضای مثبت روانی و فرصتی برای بازیابی احساسات مثبت است.
- در مرحله هشتم، ارزیابی مجدد از بیمار به منظور ایجاد مقدمه برای جلسه درمانی بعدی صورت می گیرد. در این مرحله بیمار و پزشک معالج در مورد چگونگی مقابله و افزایش مهارت ها با یکدیگر صحبت می کنند. در مرحله آخر در خصوص نیاز به بازسازی مجدد خاطره مانند مراحل قبل صحبت می شود. همچنین در صورت وجود توانایی در بیمار و عدم نیاز به بازسازی مجدد، در مورد پرداختن به خاطرات دیگر تصمیم‌گیری می‌شود.
همه افراد توانایی تغییر را دارند و اکثر افراد دارای ویژگی‌های مثبتی هستند که متوجه آنها نیستند. حساسیت زدایی از طریق حرکت چشم و پردازش مجدد می‌تواند این ویژگی‌های درونی را برای ایجاد تغییرات مورد نیاز فرد پرورش دهد.
بعد از جلسات درمانی، بیمار چه حسی خواهد داشت؟
ماهیت این روش اینگونه است که پس از هر جلسه، درمان در میزان هشیاری فرد به صورت فعال تری دنبال خواهد شد. پس از این جلسه، فرد در مورد افکاری که در طول جلسه داشته است، فکر می کند. حتی ممکن است احساساتی را که در جلسه تجربه کرده است، مجددا تجربه کند.
برای بهره برداری بهتر، خوب است که بعد از هر جلسه، فرد استراحت کرده و از روش های آرامش بخش استفاده کند. سپس در جلسات بعدی در مورد احساسات و تغییرهای ایجاد شده با پزشک صحبت شود. با وجود تفاوت در روند بهبودی در افراد مختلف، تمامی بیماران بعد از چند جلسه، احساسات پایدار و مثبتی خواهند داشت.
چگونه پزشک واجد صلاحیت استفاده از EMDR را شناسایی کنیم؟
معیار قانونی برای تشخیص پزشک واجد شرایط برای اجرای این روش وجود ندارد. اما متخصصان، روانپزشکان و مددیاران در دوره هایی، آموزش های مربوط به این روش ها را می بینند. مشاهده مدرک مربوط به گذراندن دوره حساسیت زدایی از طریق حرکت چشم و پردازش مجدد می تواند راهگشای شما در تشخیص باشد.