طرحواره درمانی چیست و چه کاربردی دارد؟ | Schema Therapy

طرحواره درمانی یک روش درمانی بسیار مناسب با رویکرد ترکیبی و نو است که توسط دکتر جفری یانگ ، کشف و طرح ریزی شده است. این رویکرد به شما کمک می کند تا اختلالات شخصیتی، رفتارهای ناکارآمد، باورهای نادرست و افکار منفی را بشناسید و آن را درمان کنید.

دکتر جفری یانگ با ترکیب کردن چندین درمان همانند گشتالت درمانی، شناختی و رفتاری توانسته است به طرحواره درمانی برسد و آن را به عموم عرضه کند.حال ممکن است از خود بپرسید که طرحواره درمانی چیست؟ در ادامه به این مبحث خواهیم پرداخت!

 

طرحواره درمانی چیست؟ طرحواره چیست؟

شما با استفاده از روش طرحواره درمانی ( Schema Therapy ) می توانید به راحتی در مشکلاتی که برای شما اعم از شخصیتی،عاطفی و روحی مزمن به وجود آمده را رفع کنید و در آن تغییراتی به وجود بیاورید.طرحواره درمانی صرفا برای درمان مشکلات شخصیتی به وجود آمده اما با گذر زمان تبدیل به راه حل مناسبی برای درمان احساسات، روابط، افکار و اختلالات خلقی شده است.

شما مطمئنا می توانید با استفاده از طرحواره درمانی اقدام به کاهش علائم مزمن کنید و همانند سابق یک رفتار مناسب  استاندارد داشته و علائم حاد را در خود کاهش دهید.

اگر بخواهیم طرحواره در تعریف کنیم می توانیم آن را مجموعه ای از باورها، افکار، احساسات و رفتارهایی که حول یک موضوع مشخص فعال می شود و کنترل فرد را در دست می گیرد ذکر کنیم. در واقع طرحواره لایه های مختلفی دارد. در پایین ترین بخش، هیجانات تخلیه نشده گذشته قرار می گیرد و در بخش های بالاتر به ترتیب، باورها، افکار، احساسات، رفتار و روابط میان فردی قرار دارد.

 

طرحواره ها چگونه شکل می گیرند؟

به هنگامی که شما نیازهای اصلی یک فرد در کودکی را نادیده بگیرید و خواسته های آن کودک و یا نوجوان را برآورده نکنید،در وجود آن فرد طرحواره های منفی رشد می کند،پس بهتر است تا آنجایی که می توانید برای کودک خود نیازهای عاطفی و خواسته های کودک را برآورده کنید تا زمانی که بزرگ شد با چنین مشکلاتی دست و پنجه نرم نکند و پا به سن گذاشت تبدیل به یک جوان سالم و امروزی شود بدون اینکه مشکلی داشته باشد و نخواهد مراحل طرحواره درمانی را طی کند.

 

نیازهای یک شخص کودک چیست و باید به چه نیازهایی جواب مثبت داد؟

• کودک باید در کنار شما احساس امنیت کند.
• باید بتوانید رفتارهای یک کودک را پیش بینی کنید.
• کودک مطمئنا به عشق پدر و مادر نیاز دارد و دوست دارد در معرض دیده شدن قرار بگیرد.
• باید فرزند خود را ستایش کنید.
• هر چند که او یک کودک است اما هر از چند گاهی باید با او همدلی کنید.
• زمانی که یک شخص کودک است نیاز به راهنمایی و پشتیبانی پدر و مادر دارد.
• شما در هر مرحله ای از زندگی که باشید،مطمئنا احساسات و نیازهایی که دارید برای شما با ارزش است،پس از این جهت نیاز است که احساسات و نیازهای یک فرد در کودکی نیز معتبر شناخته شود!.

به هنگامی که طرحواره در وجود یک فرد جوانه می زند و پس از گذر زمان نه چندان زیاد فعال می شود،مطمئنا تمامی احساسات و افکار یک فرد را تحت تاثیر قرار می دهد و پس از آن افکار ناکارآمدی سراغ این فرد خواهد آمد که قدم به قدم احساست فرد را منفی می کند و افراط را در وجود فرد پدید می آورد و پس از آن باید مراحل طرحواره درمانی را بگذراند.

 

معرفی انواع طرحواره ها در طرحواره درمانی

بر طبق نظریه طرحواره درمانی ، افراد دارای تله ها یا طرحواره های مختلفی هستند. هر کدام از این طرحواره ها اسامی خاص، مشخصات خاص و تاریخچه شکل گیری خاصی را دارند. در اینجا به معرفی رایج ترین آنها در افراد می پردازیم. انواع طرحواره ها شامل :

• طرحواره محرومیت هیجانی
• طرحواره رهاشدی
• طرحواره بی اعتمادی بدرفتاری
• طرحواره انزوای اجتماعی
• طرحواره نقص و شرم
• طرحواره شکست
• طرحواره وابستگی
• طرحواره آسیب پذیری در برابر بیماری
• طرحواره اطاعت
• طرحواره ایثارگری
• طرحواره بازداری هیجانی
• طرحواره معیارهای سختگیرانه
• طرحواره استحقاق
• طرحواره خویشتن داری ناکافی
• طرحواره تنبیه

در ادامه به توضیح هر کدام از طرحواره ها می پردازیم. این نکته را در نظر داشته باشید که آگاهی نسبت به یک طرحواره به معنای درمان آن نیست و لازم است فرآیند اصلاح رفتار، باورها، احساسات و روابط میان فردی توسط یک روانشناس خوب اجرا گردد.

• طرحواره محرومیت هیجانی

یک شخص به هنگامی که احساس کند هرگز نیازهای او برطرف نمی شود،به اصطلاح دچار طرحواره محرومیت هیجانی می شود و باید مراحل طرحواره درمانی را پشت سر بگذارد. این نیازها ممکن است عاطفی،محبت،همدلی و حمایت باشد. در خانواده های بسیار سرد که عشق و محبت به اندازه به فرزندان داده نمی شود، معمولاً طرحواره محرومیت هیجانی شکل می گیرد.

• طرحواره رها شدگی

شخص از اینکه توسط افراد دیگر که با آن ها روابط عاطفی برقرار کرده است ترک شود ، طرد شود و یا رها شود بسیار هراس دارد. گاهی اوقات این هراس درونی است و در ظاهر بروز نمی کند اما یک متخصص می تواند متوجه این مشکل شود. کتاب رهایم نکن در همین باره است. طرحواره رهاشدگی ممکن است خودش را به صورت ترس از تنهایی نیز نشان دهد. فرزندانی که در خانواده های معتاد، بی ثبات، بای پولار و بردرلاین و یا فرزندان طلاق، معمولاً دارای این مشکل هستند.

• طرحواره بی اعتمادی بدرفتاری
  

شخصی که طرحواره بی اعتمادی بدرفتاری را دارد، همیشه از این می ترسد که دیگران به صورت عمدی از آن سوءاستفاده کنند. او مدام احتیاط می کند و در برابر رفتارهای دیگران گوش به زنگی بالایی دارد.

• طرحواره انزوای اجتماعی

شخص فکر می کند نسبت به باقی جمع فرق دارد و جز این دنیا به حساب نمی آید. او سعی می کند از دیگران فاصله بگیرد و برای خود زندگی کند. در واقع شخصی که طرحواره انزوای اجتماعی دارد، خود را تافته جدا بافته می داند. این افراد جدا افتاده و با فاصله از دیگران و اجتماع زندگی می کنند.

• طرحواره نقص و شرم
  

شخصی که دچار طرحواره نقص و شرم است همیشه به این فکر می کند که ممکن است دیگران از نواقص های او  با خبر شوند. طرحواره نقص و شرم همان چیزی است که در اصطلاج به آن مشکل اعتماد به نفس می گوییم. این افراد تصور می کنند که در جسم، شخصیت و یا روان خود دارای ایراد و اشکالی هستند و برای همین بابت این مشکل شرمنده و خجالت زده هستند. دلایل متعددی در شکل گیری طرحواره نقص و شرم وجود دارد. از ترتیب تولد فرزندان تا نحوه فرزندپروری والدین. معمولاً والدین بی ثبات، خشن، بی محبت، انتقادگر و سخت گیر، فرزندانی با این طرحواره را پدید می آورند. طرحواره درمانی برای این موضوع بسیار کارآمد است.

• طرحواره شکست

این طرحواره باعث می شود تا شخص دست به کار و اقدام جدیدی نزند و فکر کند اگر اقدام جدیدی انجام دهید، به شکست منجر خواهد شد و نمی تواند همانند باقی افراد به موفقیت دست پیدا کند. این افراد معمولاً از اقدامات جدید اجتناب می کنند و شکست را همانند یک فاجعه غیرقابل پذیرش می بینند. افرادی که طرحواره شکست دارند، معمولاً طرحواره نقص و شرم نیز دارند.

• طرحواره وابستگی

کسی که دچار طرحواره وابستگی شده است فکر می کند نمی تواند خودش به تنهایی کارهای خودش را انجام دهد و باید کسی کمکش کند که با طرحواره درمانی این مشکل رفع می شود. در واقع این افراد هویت و وجود و زنده ماندن خود را به شخص دیگری گرده زنده اند. آنها تصور می کنند که اگر دیگری در زندگیشان نباشد، دیگر زندگی برایشان امکان پذیر نیست. طرحواره وابستگی معمولاً در افرادی که گذشته پر فراز و نشیبی داشته اند و یا افرادی که بیش از حد به والدین خود وابسته بوده اند، بیشتر دیده می شود. همچنین افرادی که به طور ناگهانی در زندگی آنها یک اتفاق بزرگ و ناگوار رخ داده نیز، ممکن است این طرحواره را داشته باشند.

• طرحواره آسیب پذیری در برابر بیماری
  

کسی که دچار طرحواره آسیب پذیری می شود به مرور زمان به این فکر می کند،قرار است یک فاجعه بزرگی رخ دهد و یا ضررهای هنگفتی به بار آورد.مشکلاتی نظیر مالی،جنایی،پزشکی و… که بسیار نادر است و شخص دچار توهم می شود.برای جلوگیری از این کار، اقدام به محافظ کاری و وسواسی می کند. گذشته از این، برخی از افراد دارای طرحواره آسیب پذیری در برابر بیماری ، از بیمار شدن به شدت می ترسند و در برابر هر خبر بیماری و یا ناراحتی جسمی خود یا دیگران، به شدت آشفته می شوند.

• طرحواره اطاعت

به هنگامی که شخص منزوی است،فکر می کند اگر از دیگران اطاعت کند همه چیز به خوبی پیش می رود و از این جهت برای اینکه کسی او را ترک نکند اقدام به اطاعت از تمامی افراد می کند. این افراد معمولاً باج های زیادی در رابطه شان می کنند.

• طرحواره ایثار

نیازی های دیگران را نسبت به نیازهای خود مهم تر می دانید و باقی افراد را در اولویت قرار می دهید که کاری بسیار اشتباه است و باید طرحواره درمانی صورت بگیرد. افرادی که دچار طرحواره ایثار هستند، بیش از حد به دیگران توجه می کنند و یا فداکاری های بیش از حدی خواهند داشت.

• طرحواره بازداری هیجانی

شخص فکر می کند اگر نتواند جلوی احساسات خود از جمله خشم را بگیرد باعث کاهش اعتماد به نفس می شود و ممکن است جلوی جمع خجالت زده شود. افراد داری طرحواره بازداری هیجانی ، از با بروز احساسات مشکل دارند و سعی می کنند همواره احساسات خود را بکشند.

• طرحواره معیارهای سختگیرانه

شخص فکر می کند که همیشه دچار مشکل است و باید بیشتر از قبل تلاش کند تا به خواسته هایش برسد و هر کاری را انجام می دهد،به این فکر می کند که درست صورت نگرفته است. طرحواره معیارهای سختگیرانه یا سرسختانه ، به معنای داشتن استانداردهای بسیار بالا است. این افراد معمولاً به خود و دیگران بیش از حد سخت می گیرند. همین موضوع سبب بر هم خوردن تعادل روابط آنها و یا انتقادهای زیاد از دیگران می شود.

• طرحواره استحقاق

به هنگامی که یک شخص به چیزی فکر می کند،بلافاصله باید آن را انجام دهد و یا به آن عمل کند،صرف نظر از اینکه چه عواقبی در پی خواهد داشت. او فکر می کند همه جا حق دارد و خود را محق می داند. افرادی که طرحواره استحقاق دارند معمولاً در دوران کودکی، بیش از حد به آنها بها داده شده است. به بیانی دیگر لای پر قو بزرگ شده اند و خود را بسیار مهم و خاص می پندارند.

• طرحواره خویشتن داری ناکافی

شما زمانی که دچار طرحواره خویشتن داری ناکافی می شوید، نظم در زندگی شما جایی ندارد. همچنین شما نمی توانید تکانه هایی که از جانب دیگران وجود دارد را بدون پاسخ بزارید. برخی از افرادی که طرحواره خویشتن داری ناکافی دارند، نمی توانند خواسته های خود را به تعویق بیاندازند. انها به هر خواسته ای فوری پاسخ می دهند و محدودیتی را نمی پذیرند.

• طرحواره تنبیه
  

اگر کسی دچار طرحواره تنبیه شود،همیشه به این فکر می کند که خطاکاران و گناه کاران باید به شدت مجازات شوند و این گونه افراد به مرور زمان به افراد سخت گیر و بی گذشت شبیه می شوند. همچنین افراد دارای طرحواره تنبیه ، در صورتی که از طرف اطرافیان او خطایی سر بزند، فرد مقابل و خاطی را با زبان یا رفتار تنبیه می کنند.

آنها در خصوص خود نیز تنبیه گرانی سختگیر هستند. آنها همیشه فکر می کنند که لازم است در صورتی که اشتباهی انجام دهند، خود را سرزنش و یا تنبیه کنند.

 

در برابر طرحواره ها چگونه واکنش نشان می دهیم؟

برخی اوقات ممکن است شما با سبک های مختلفی جهت مقابله به عوامل درد و ناراحتی که طرحواره باشد رو به رو شوید. در واقع ما به این شیوه ها سعی می کنیم با طرحواره ها و دردهایی که برایمان به ارمغان می آورد روبرو شویم.  به طور کلی در برابر فعال شدن تله های زندگی ، ما یکی از سه شیوه زیر را استفاده می کنیم. در برخی از مواقع، ممکن است از این شیوه های برای فعال نشدن تله رهاشدگی استفاده کنیم:

• تسلیم شدن

برخی اوقات شما تسلیم مسائل دروغینی می شوید و جوری عمل می کنید که آن ها حقیقت دارند اما همانگونه که ذکر شد صرفا یک مسائل دروغین و خیالی است که در ذهن شما ایجاد شده است.

• اجتناب

مطمئنا شما برای اینکه از طرحواره رها یابید به دنبال راه هایی برای آن خواهید بود و طرحواره درمانی را آغاز کنید.

• جبران افراطی

طرحواره ممکن است شما را به سمت کارهایی سوق دهد و شما با مخالفت کردن آن تلاش برای انکار آن قصد رها سازی خود را دارید و می توانید به خوبی طرحواره درمانی را آغاز کنید.

به هنگام فعال شدن طرحواره در وجود یک فرد،ممکن است خلق و خوی یک فرد تغییرات بسیار زیادی را به خود ببیند و در احساسات فرد تاثیر زیادی بگذارد که به طرحواره درمانی نیاز داشته باشد.

به هنگامی که چنین مشکلاتی برای یک شخص پیش می آید و مشکلات بر روی فرد تاثیر می گذارد،شخص وارد مود – Mode های مختلفی می شود.

 

طرحواره درمانی چگونه انجام می شود؟

به هنگامی که طرحواره درمانی صورت می گیرد،به معنی حذف آن ها از زندگی نیست و بلکه طرحواره همیشه در وجود افراد باقی می ماند اما شما با طرحواره درمانی می توانید آن را کمتر کنید و نسبت به رفتار بزرگسالانه خود یک تجربه سالم را به دست آورید. طرحواره درمانی یک شیوه درمانی پیچیده است که الزاماً لازم است توسط یک متخصص روانشناس دارای تجربه انجام شود.

رابطه درمانی در طرحواره درمانی اهمیت بسیار زیادی دارد. در واقع ممکن است در جلسه، طرحواره های مراجع سبب مداخله در فرآیند بهبود شود. فرآیند طرحواره درمانی از مراحل زیر تشکیل می شود:

• شنیدن داستان زندگی مراجع و شکایت های اصلی او در ندگی
• ارزیابی و شناسایی طرحواره های فرد
• توضیح متد طرحواره درمانی و شیوه کاری
• قرار داد بستن و تعهد در این خصوص
• انتخاب طرحواره مناسب برای شروع فرآیند
• شناسایی شیوه های مقابله با طرحواره و همینطور در آودن باورهای مرکزی
• تخلیه خاطرات و هیجانات تخلیه نشده کودکی
• اصلاح افکار خودآیند منفی ، احساسات ناکارآمد و شیوه های متناسب مقابله ای
• تغییر روابط میان فردی سمی و بیمارگونه
• حمایت از مراجع برای عدم بازگشت و یا فعال شدن شدید طرحواره

به طبع در طول فرآیند ممکن است از تکنیک های رفتاری و شناختی نیز استفاده شود.