تفاوت روانکاوی و روانشناسی پیچیدگی های خاص خود را دارد. روانکاوی در واقع یک رویکرد و یا یک روش تحقیق برای شناخت انسان است که در بسیاری از مواقع، آن را می توان بخشی از روانشناسی و یا به طور کامل منفک از روانشناسی دانست! شاید در نگاه اول این جمله پارادوکس داشته باشد اما روان کاوی به حدی جامع و گسترده است که خود یک شاخه جدید محسوب می شود.
از سوی دیگر، چیزی به نام روانکاوی بدون روانشناسی وجود ندارد. در واقع هر شخصی که با رویکرد روانکاوی کار می کند، یک روانشناس معتقد به روانشناسی است. بنابراین هم این دو رشته از هم جدا و هم در هم تنیده هستند.
روانکاوی و روان شناسی تفاوت هایی دارند اما هر دو از یک بستر نشات گرفته اند.
تفاوت روانکاوی و روانشناسی در تکنیک ها و ابزارهای مورد استفاده
روانکاوی و روانشناسی در ابزارهای مورد استفاده برای تغییر مراجعین و یا به زبان روانکاوی، بیمار متفاوت است.
۱) توجه آزاد معلق Attention suspended or poised :
درمانگر باید توانایی این را داشته باشد که به مدت ۴۵ دقیقه با ذهنی باز و بدون هیچ‌گونه پیش‌داوری، کنجکاوی شخصی یا فرضیه‌ای از پیش تعیین‌شده، به تداعی‌های مراجع گوش فرا دهد. همزمان باید هوشیار باشد تا هرگونه تغییر در مسیر تداعی‌ها را به‌درستی شناسایی کند. این هوشیاری، همراه با ذهنی شناور و آزاد، امکان تمرکز بر تغییرات کوچک و معنادار را فراهم می‌آورد. به بیان دیگر، درمانگر لازم است ناخودآگاه خود را تا جای ممکن آزاد بگذارد و موانع و انگیزه‌های معمولی که ممکن است تمرکز او را منحرف کنند، به حالت تعلیق درآورد.
۲) تعبیر : (interpretation)
تعبیر، نوعی بیان کلامی است که می‌تواند به شکل خبری یا پرسشی مطرح شود (و نه یک اقدام یا عمل). هدف از تعبیر این است که به درمانجو کمک کند تا بخشی از ناخودآگاه خود را با معنایی آگاهانه درک کند. این بیان ممکن است به صورت یک پرسش، یک کلمه یا حتی تکرار واژه‌ها و جملات خود درمانجو باشد.
نکته قابل توجه این است که جلسات روانکاوی بر اساس قواعد و چارچوب‌های مشخصی پیش می‌روند که رعایت دقیق آنها ضروری است. برای نمونه، فضای اتاق درمان همواره ثابت و مشخص است. رابطه میان درمانگر و درمانجو نیز کاملاً انحصاری بوده و هیچ فرد دیگری در این فرآیند دخالت نمی‌کند. به همین دلیل، درمانگر در این رویکرد منشی ندارد و تمام امور مرتبط با هماهنگی جلسات و دریافت هزینه‌ها را شخصاً مدیریت می‌کند. مدت زمان جلسات نیز معمولاً بین ۴۵ تا ۵۰ دقیقه است و تغییری در این زمان ایجاد نمی‌شود.
تفاوت روانکاوی با روانشناسی چیست؟
در روانشناسی ما به دنبال حذف سمپتوم ها (علائم بیماری) هستیم. یعنی درمانجو به ما مراجعه می‌کند با شکایت اضطراب، افسردگی، وسواس و ما به عنوان یک روانشناس می خواهیم مراجعمان اضطراب نداشته باشد، افسرده نباشد و رفتار های وسواسی نشان ندهد. پس در روانشناسی و روانپزشکی این سمپتوم ها عارضه و مشکلی هستند که باید رفع شوند.
در روانکاوی ما به دنبال حذف سمپتوم نیستیم چون در نظریه روانکاوی سمپتوم ها راهکار فرد برای زنده ماندن و بقا هستند. از دیدگاه روانکاوی سمپتوم یک ابزار است و محصول دستگاه روانی ماست که به این دلیل دستگاه روان آن را می‌سازد که جنگ ها و تعارضاتی که در ناخودآگاه ما هستند ما را از پا درنیاورند. پس ما در روانکاوی سمپتوم ها را حذف نمی‌کنیم چون سمپتوم ها ابزار روانی فرد هستند برای ادامه حیات و مصالحه ای هستند برای تعارض های ناخودآگاه.
تفاوت نگاه به نشانه های بیماری در روانشناسی و روان کاوی
کار ما در روانکاوی این است که سمپتوم ها ( شکایت هایی که مراجعین به اتاق درمان می‌آورند) را تجزیه کنیم و به آن ایده ها، آرزوها و تعارض هایی برسیم که در پس سمپتوم هاست. سمپتوم ها در واقع ردپاهایی هستند که مارا به تعارض های اصلی ناخودآگاه می‌رسانند. اگر در روند درمان به این تعارض ها آگاه شویم و به آنها بپردازیم، نظم جدیدی در دستگاه روان ساخته میشود که بالغ تر و پخته تر از ساختار قبلی است. حالا این دستگاه روانی ارتقا یافته دیگر برای مراقبت از خود به سمپتوم های قبلی نیازی ندارد، بنابراین سمپتوم ها خود به خود حذف میِ‌شوند.
تفاوت منبع اطلاعات در روانشناسی و روانکاوی
تفاوت بعدی روانکاوی با روانشناسی آن حیطه ای از روان است که منبع اطلاعات ماست: در روانشناسی منبع اطلاعات ما حیطه ی خوداگاه است یعنی ما سوال هایی می پرسیم و مراجع پاسخ هایی می‌دهد که در حیطه ی آگاهی اوست…اما در روانکاوی تمرکز اصلی بر قلمرو ناخودآگاه مراجع است یعنی چیزهایی که خودش به آنها آگاهی ندارد و روانکاو از سمپتوم ها، تداعی ها، رویاها و لغزش‌های کلامی مراجع استفاده می‌کند تا به آنچه در ناخودآگاه اوست دست یابد.
تفاوت تشخیص در روانشناسی و روانکاوی
فرایند تشخیص در روانشناسی و روانکاوی متفاوت است. در روانشناسی طی یک مصاحبه ی ۳۰ دقیقه ای یک تعدادی سوال مشخص و از پیش تعیین شده از مراجع پرسیده میشود که جواب‌های این سوالات به ذهن فرد می رسد ( یعنی در حیطه آگاهی مراجع هستند) و درمانگر پاسخ های درمانجو با یک سری از علائم مشخص هر اختلال می سنجد تا به یک تشخیص خاص برسد. ولی در روانکاوی ممکن است شش ماه زمان ببرد تا در مورد مراجع به یک فرمول بندی و تشخیص برسیم.
تفاوت تکنیک های روانشناسی و روانکاوی
تفاوت در تکنیک های درمان: در سایر رویکردهای روانشناسی هدف درمان، تکنیک های درمانی و تعداد جلسات درمانی، مشخص و ثابت هستند ولی در روانکاوی تعداد جلسات، مدت تحلیل و چهارچوب‌های تحلیلی ما برای هر مراجع منحصر به فرد است چون سوژه‌های انسانی منحصر به فردند. هیچ دو تحلیلی مثل هم نیستند و سفر تحلیلی هر مراجع با درمانگرش متفاوت با دیگریست. مانند لباسی که خیاط شما به طور منحصربه فرد و متاسب با اندام شما می‌دوزد، درمان تحلیلی هم متناسب با مختصات روانی هر فرد، شکل و شمایل متفاوتی خواهد داشت.
هانیه حق وردی، روان درمانگر تحلیلی
این مقاله به قلم روان درمانگر تحلیلی هانیه حق وردی در انستیتو روان ساز نگارش شده است.
