احساس ارزشمندی چیست و راه‌های تقویت احساس ارزشمندی

در وجود هر انسانی احساساتی مانند عزت نفس، شفقت به خود، پذیرش خود، احترام به خود، اعتماد به نفس، عشق به خود، مراقبت از خود و غیره وجود دارد. در واقع کلمات زیادی برای توصیف احساس ما نسبت به خود، نحوه تفکر ما در مورد خود و نحوه رفتار ما نسبت به خود وجود دارد. به طوری که برخی ممکن است آنها را با هم اشتباه بگیرند. امروز قصد داریم در مورد یکی از حیاتی‌ترین احساسات انسان با شما صحبت کنیم. ما در این مقاله از کلینیک روانشناسی در تهران به این سوال که احساس ارزشمندی چیست پاسخ می‌دهیم.

طبق انجمن روانشناسی آمریکا (APA)، ارزیابی شما از خود به عنوان یک انسان توانا و ارزشمند، حس ارزشمندی را در وجود شما شکل می‌دهد. حال شما هر چقدر خود را تواناتر و ارزشمندتر بدانید این حس در وجود شما قوی‌تر خواهد بود.

احساس ارزشمندی چیست؟

داشتن احساس ارزشمندی به این معنی است که برای خود ارزش قائل هستید و خود را یک انسان شایسته می‌دانید. در واقعی زمانی که فردی احساس ارزشمندی درونی می‌کند، خود را سزاوار احترام می‌داند. به عبارتی، احساس ارزشمندی معیاری است برای سنجش میزان احترامی که به خود می‌گذاریم، مقدار عشقی که به خود می‌ورزیم و ارزشی که برای خود قائل هستیم.

افرادی که احساس ارزشمندی بیشتری دارند اعتماد به نفس و عزت نفس بالاتری خواهند داشت. از سوی دیگر، احساس ارزشمندی پایین به معنای قضاوت سخت خود، داشتن نظر منفی نسبت به خود و تمایل به تمرکز بر روی اشتباهات و کاستی‌ها، به جای تمرکز بر توانایی‌ها و نقاط قوت خود است.

احساس ارزشمندی بالا، اهمیت زیادی دارد. زیرا بر هر کاری که انجام می‌دهید، روابط با دیگران، نحوه انجام کارها، احساسی که نسبت به خود دارید و نگاه دیگران نسبت به شما، تاثیر می‌گذارد.

سابرینا رومانوف، روانشناس و استاد دانشگاه یشیوا، می‌گوید احساس ارزشمندی یک احساس درونی و ذهنی است که می‌تواند بر اساس متغیرهای زیادی در نوسان باشد:

• باورها و ارزش‌های اصلی
• افکار و احساسات
• عواطف و سلامت روان
• تجربیات و تعامل با دیگران
• روابط گذشته و حال
• سلامتی و آمادگی جسمانی
• شغل و حرفه
• فعالیت‌ها و سرگرمی‌ها
• جامعه و موقعیت اجتماعی
• موقعیت مالی
• ظاهر فیزیکی
• تجربیات دوران کودکی

بعد از درک احساس ارزشمندی چیست لازم است بدانید در نظر گرفتن عوامل فوق برای تعیین احساس ارزشمندی کار درستی نیست. زیرا برخی از آنها واقعا ربطی به ارزشمند بودن ندارد. در بخش‌های بعدی عواملی را که نباید به عنوان معیار ارزشمند بودن در نظر بگیریم ذکر می‌کنیم.

اهمیت احساس ارزشمندی

افرادی که دارای احساس ارزشمندی بالایی هستند، این حس را دارند که همه چیزشان خوب است و هر چیزی را که سر راهشان باشد مدیریت می‌کنند. ایشان از زمینه‌هایی که می‌توانند در آنها پیشرفت کنند آگاه هستند، بنابراین، اجازه نمی‌دهند کاستی‌هایشان به چشم آید. آنها از دنبال کردن فرصت‌ها نمی‌ترسند و به توانایی‌های خود ایمان دارند. داشتن احساس ارزشمندی بالا به افراد کمک می‌کند تا برای برخورد دیگران با آنها حد و مرز تعیین کنند. آنها در واقع دیگران را به احترام گذاشتن وادار می‌کنند. یک مطالعه در سال ۲۰۱۷، نشان داد که داشتن احساس ارزشمندی با میزان رضایت از زندگی مرتبط است.

حال اگر فرد احساس ارزشمندی پایینی داشته باشد نسبت به خود دیدگاه منفی دارد و از عدم اعتماد به توانایی‌های خود رنج می‌برد. در نتیجه، ترس دائمی ‌از شکست، مشکل در پذیرش نظرات مثبت و تمرکز بر نقاط ضعف خود خواهد داشت.

در این صورت از آنجا که فرد خود را یک انسان نالایق می‌داند، ممکن است نیازهای خود را به حداقل برساند، اجازه دهد مرزهایش زیر پا گذاشته شود، برای خشنود کردن دیگران از خواسته خود بگذرد و نتواند از خود دفاع کند.

احساس ارزشمندی پایین ارتباط زیادی با افسردگی و اضطراب دارد. در نتیجه، افرادی که احساس ارزشمندی نمی‌کنند ممکن است علائمی ‌مانند خلق و خوی بد، تحریک پذیری، اضطراب، خستگی، تغییر وزن، مشکلات خواب و ناتوانی در تمرکز را تجربه نمایند.

چه چیزی احساس ارزشمندی را تعیین می‌کند؟

بعد از سوال احساس ارزشمندی چیست این سوال مطرح می‌شود که احساس ارزشمندی انسان به چیست. احساس ارزشمندی بیشتر توسط توانایی‌ها و عملکرد ما در فعالیتی که آن را ارزشمند می‌دانیم تعیین می‌شود. با این حال، مردم معمولاً از معیارهای دیگری برای سنجش ارزش استفاده می‌کنند.

• ظاهر: منظور از ظاهر، وزن، سایز یا چهره است.
• دارایی: منظور از دارایی می‌تواند درآمد، دارایی‌های مادی، دارایی‌های مالی یا همه این موارد باشد.
• تعداد فالورها: بعضی از افراد ارزش خود و دیگران را بر اساس موقعیتشان در شبکه‌های اجتماعی قضاوت می‌کنند.
• حرفه و شغل: ما اغلب دیگران را بر اساس کاری که انجام می‌دهند قضاوت می‌کنیم. به عنوان مثال، یک مهندس اغلب موفق‌تر و با ارزش‌تر از یک سرایدار یا یک معلم در نظر گرفته می‌شود. در حالی که ممکن است اصلا اینگونه نباشد. به این معنا که یک سرایدار بیش از یک مهندس احساس ارزشمندی کند.
• دستاوردها: ما اغلب از دستاوردها برای تعیین ارزش شخصی (خواه ارزش خودمان یا دیگران) استفاده می‌کنیم، دستاورد می‌تواند موفقیت در کسب و کار، امتیاز در یک آزمون، یا قرار گرفتن در تیم ملی یک رشته ورزشی باشد.

جالب است بدانید مواردی که در بالا ذکر شد ربطی به احساس ارزشمندی ندارد و ایجاد ارتباط بین آنها و ارزشمندی، کاملا اشتباه است. در واقع برای تعیین ارزش خود یا دیگران نباید به چنین مواردی توجه کرد. مثلا تعداد فالوورهای شما در رسانه‌های اجتماعی اصلا مهم نیست. در واقع اهمیتی ندارد که چند نفر فکر می‌کنند شما شایسته دنبال کردن هستید. به عبارتی، نظرات دیگران در مورد شما، تاثیری بر ارزش ذاتی شما ندارد. پس اکنون که می‌دانید احساس ارزشمندی چیست، لازم است بدانید مهم نیست که دیگران در مورد شما چه فکری می‌کنند. رضایت شما از خودتان بسیار مهم‌تر از آن چیزی است که دیگران فکر می‌کنند. 

چه‌ چیزی را نباید احساس ارزشمندی بدانیم؟

احساس ارزشمندی ربطی به مواردی مانند شغل و حرفه، دستاوردها، سن و… ندارد. اینها عواملی است که به اشتباه برای تعیین احساس ارزشمندی در نظر گرفته می‌شود. مثلا ارزش شما به عنوان یک انسان مطلقاً ربطی به تعداد دوستان یا ارتباطات شما ندارد. کیفیت روابط شما واقعاً مهم است، اما ارزش شما به عنوان یک انسان را تعیین نمی‌کند. 

ارزش انسان ربطی به حرفه ندارد: مهم نیست که چه کاره هستید. آنچه اهمیت دارد این است که شما کاری را که دارید به خوبی انجام می‌دهید یا خیر. در واقع تنها داشتن وجدان کاری است که احساس ارزشمندی ایجاد می‌کند.

ارزش انسان ربطی به دستاوردها ندارد: دستیابی به اهداف عالی است و احساس فوق العاده‌ای دارد، اما هیچ ارتباط مستقیمی‌ با ارزش شما به عنوان یک انسان ندارد.

ارزش انسان ربطی به سن ندارد: سن شما صرفاً یک عدد است و در ارزش شما به عنوان یک انسان تاثیری ندارد. ممکن است یک کودک، فرد بسیار ارزشمندی باشد، در حالی که یک فرد میانسال هیچ ارزشی از نظر خود یا دیگران نداشته باشد. برعکس این مورد نیز صادق است.

ارزش انسان ربطی به زندگی عاشقانه‌اش ندارد: اگر ارزش انسان به زندگی عاشقانه بود، افرادی که به تنهایی زندگی می‌کردند هیچ ارزشی برای خود قائل نبودند. در حالی که اصلا اینگونه نیست. پس چه به صورت انفرادی زندگی کنید، چه در یک زندگی معمولی یا در یک رابطه عاشقانه به سر می‌برید، ارزش شما کاملا یکسان است. در اینجاست که به سوال احساس ارزشمندی چیست پاسخ داده می‌شود.

ارزش انسان ربطی به نمره‌ها و رتبه‌ها ندارد: همه ما نقاط قوت و ضعف متفاوتی داریم. به طوری که ممکن است در مسیر تحصیل نمره و رتبه بالا یا پایینی کسب کنیم. اما اینها هیچ تاثیری بر ارزش ما به عنوان یک انسان ندارد. یک دانش آموز با رتبه بالا به همان اندازه ارزشمند است که یک دانش آموز با رتبه پایین یا حتی یک دانش آموز که ترک تحصیل می‌کند.

ارزش انسان ربطی به سلامتی ندارد: با اینکه سلامتی جسم روی سلامت روح و داشتن احساسات مثبت مانند احساس ارزشمندی تاثیر دارد، اما در کل سلامتی ربطی به ارزشمند بودن ندارد. به طوری که ممکن است یک فرد معلول خود را بسیار ارزشمند بداند. در حالی که یک فرد سالم احساس ارزشمندی ضعیفی داشته باشد.

ارزش انسان ربطی به وضعیت مالی ندارد: عدم ارتباط ارزش انسان با پول در حدی است که یک انسان بسیار پولدار ممکن است ذره‌ای احساس ارزشمندی نداشته باشد تا حدی که بخواهد دنیا را سریع‌تر ترک کند. در حالی که فردی با وضعیت مالی بد ممکن است خود را یک انسان کاملا ارزشمند بداند. 

ارزش انسان ربطی به سلیقه ندارد: فرقی نمی‌کند که «سلیقه خوبی» دارید یا نه، دوستان و آشنایانتان فکر می‌کنند که شما پیچیده هستید یا به چیزهای ظریف توجه دارید. ارزش شما در هر صورت یکسان است. پس علایق و سلایق شما نمی‌تواند تاثیری بر ارزشمندی شما داشته باشد. در کل شما تنها کسی هستید که ارزش خود را تعیین می‌کنید. اگر باور دارید که شایسته و ارزشمند هستید، پس حتما هستید. حتی اگر باور ندارید که شایسته و ارزشمند هستید، با تغییر طرز فکر خود می‌توانید ذهنتان را تغییر دهید و احساس ارزشمندی را تجربه نمایید.

نشانه‌های احساس ارزشمندی پایین

احساس ارزشمندی چیست و احساس ارزشمندی پایین چه نشانه‌هایی دارد؟‌ داشتن ضعف در این حس درونی نشانه‌هایی دارد که ظهور آنها یک زنگ خطر است. با آگاهی از این نشانه‌ها می‌توانید این زنگ خطر را متوجه شوید و برای خاموش کردن آن تلاش کنید. بعد از شناخت نشانه‌ها سعی کنید آنها را از خود دور نمایید تا احساس ارزشمندی داشته باشید.

• مقایسه مدام خود با دیگران: مقایسه خود با دیگران به این صورت که نقاط قوت دیگران را ببینید و در مقابل آن احساس ضعف کنید منجر به احساس بی‌ارزشی می‌شود. اگر مایل به مقایسه هستید باید بتوانید برتری‌های خود را ببینید. وگرنه همان بهتر که اصلا مقایسه انجام ندهید.
• تایید طلبی از دیگران: برخی برای کوچکترین کاری که انجام می‌دهند، سخنی که به زبان می‌آورند و رفتاری که از خود نشان می‌دهند، به دنبال تایید دیگران هستند. انتظار برای تایید شدن از طرف دیگران در صورتی که با عدم تایید مواجه شود، منجر به بی‌ارزشی می‌شود. این در حالی است که همیشه دیگران شما را تایید نمی‌کنند.
• کمال‌گرایی منفی: کمال‌گرایی یعنی در هر موردی به دنبال بهترین باشید. شاید شما نتوانید به بهترین‌ها دست یابید. بنابراین باید بتوانید به آنچه دارید و هستید قناعت کنید تا دچار احساس بی‌ارزشی نشوید.
• شک و بدگمانی: شک و تردید و بدگمانی نسبت به خود احساس بی‌ارزشی را در وجود شما شکل می‌دهد. بهتر است به خود شک نداشته باشید و گمان بد نورزید. در مقابل تلاش کنید در هر موقعیتی گزینه مناسب را انتخاب نمایید. 
• افکار بیهوده: مهم‌ترین نشانه احساس بی‌ارزشی داشتن افکار بیهوده است. این نشانه پاسخ سوال احساس ارزشمندی چیست را روشن می‌کند. منظور از افکار بیهوده افکاری است که موجب می‌شود فرد احساس بدی نسبت به خود داشته باشد. باید تا جای ممکن این افکار را از خود دور کنید. سعی کنید به چیزهای خوب و مثبت بیندیشید و به آنچه حالتان را بد می‌کنید فکر نکنید.

چگونه ارزش خود را تشخیص دهیم؟

راه‌های مختلفی برای سنجش ارزش خود وجود دارد. دکتر رومانوف می‌گوید اگر می‌خواهید ارزش خود را بسنجید، پرسیدن سوالات زیر ممکن است مفید باشد:

• چقدر خودتان را دوست دارید، به خودتان احترام می‌گذارید و برای خود ارزش قائل هستید؟
• از چه کلماتی به منظور توصیف خود برای یک غریبه استفاده می‌کنید؟
• وقتی در مورد خود فکر می‌کنید، افکار شما مثبت، منفی یا خنثی هستند؟
• آیا معتقدید که لایق محبت، احترام و توجه دیگران هستید؟

پرسیدن این سوالات از خود می‌تواند به شما کمک کند تا میزان احساس ارزشمندی در ذهن خود را بسنجید. همانطور که به این سوالات پاسخ می‌دهید، فکر کردن در مورد اینکه افکار و باورهای شما در مورد ارزش شما از کجا سرچشمه گرفته‌اند نیز می‌تواند مفید باشد.

چگونه احساس ارزشمندی خود را تقویت کنیم؟

دکتر رومانوف چند استراتژی را مطرح می‌کند که می‌تواند به شما در تمرین احساس ارزشمندی خود کمک کند:

فهرستی از استعدادها و مهارت‌هایتان تهیه کنید

کارهایی را انجام دهید که از آنها لذت می‌برید و در آنها خوب هستید. انجام کاری که توانایی لازم در آن را دارید و از آن لذت می‌برید، می‌تواند منجر به تقویت احساس داشتن مهارت و توانایی شود. یادآوری منظم استعدادها، نقاط قوت و توانایی‌های خود می‌تواند به شما کمک کند تا در سایر زمینه‌های زندگی خود نیز اعتماد به نفس بیشتری داشته باشید. تهیه یک فهرست از استعدادها و مهارت‌ها می‌تواند در شناخت آنها و درک احساس ارزشمندی چیست، موثر باشد.

ورزش کنید و خودتان را به چالش بکشید

تحقیقات نشان می‌دهد که فعالیت بدنی با احساس ارزشمندی مرتبط است. القای فشار متوسط ​​بر بدن و تلاش برای رسیدن به اهداف پیشرفته‌تر به شما نشان می‌دهد توانایی بیشتری از آنچه فکر می‌کردید دارید. ورزش در کل فواید جسمی ‌و روحی زیادی دارد و ذهن شما را آرام می‌کند.

افکار منفی را به چالش بکشید

لازم است بدانید افکار شما واقعیت زندگی شما نیستند. به این معنی که می‌توانید در یک موقعیت خوب افکار منفی داشته باشید یا در یک موقعیت بد از قدرت افکار مثبت بهره ببرید. به همین دلیل است که همیشه توصیه می‌شود مثبت بیندیشید. هر بار افکار منفی به سراغ شما می‌آید سعی کنید آن را با یک فکر مثبت جایگزین کنید. مثلا در مورد ارزشمندی، با خود بگویید من انسان ارزشمندی هستم.

به دنبال حمایت باشید

اگر متوجه شدید که کیفیت عملکرد شما در کار یا روابط با دیگران کاهش یافته، می‌توانید به یک درمانگر مراجعه کرده یا در کلاس عزت نفس در تهران شرکت کنید. داشتن احساس ارزشمندی ضعیف می‌تواند مانند زندگی در تاریکی باشد. گاهی اوقات اطرافیان به این وضعیت دامن می‌زنند و موجب می‌شوند فرد بیش از پیش احساس بی‌ارزشی کند. در این صورت دیدگاه یک متخصص بی طرف و آموزش دیده می‌تواند بسیار موثر باشد.

احساس ارزشمندی را در فرزندان خود بسازید

ریشه‌های احساس ارزشمندی پایین اغلب به رفتارهای بزرگسالان در دوران کودکی بازمی‌گردد، حتی اگر آنها نیت خوبی داشته باشند. اگر بچه دارید، مهم است که برای ایجاد احساس ارزشمندی در آنها تلاش کنید. به جای پاداش دادن به آنها برای عوامل بیرونی مانند ظاهر زیبا و آراسته یا برنده شدن در بازی‌ها، برای عوامل درونی مانند تلاش و اراده آنها اهمیت بیشتری قائل شوید. در اینجاست که باید درک درستی از احساس ارزشمندی چیست داشته باشید.

روی چیزهایی تمرکز کنید که فرزندتان می‌تواند کنترل کند. زیرا اگر احساس ارزشمندی او صرفاً بر اساس عوامل بیرونی باشد، عزت نفس او به موفقیت بعدی بستگی دارد.

خودت را ببخش

اگر در هر زمانی مرتکب اشتباهی شدید باید بتوانید از آن درس بگیرید و در عین حال خود را ببخشید. از سرزنش کردن خود بپرهیزید. 

ریسک کن

هرگز از انجام کارهای جدید واهمه نداشته باشید. سعی کنید بدون ترس وارد موقعیت‌های جدید شوید و ریسک بودن در آنها را بپذیرید. 

به خودت عشق بورز

عشق ورزیدن به خود حتی از عشق ورزیدن به دیگران نیز مهم‌تر است. اگر شما خود را دوست نداشته باشید نمی‌توانید دیگران را هم دوست بدارید.

با آدم‌های سالم در ارتباط باش

افرادی که دارای روح و روان سالمی هستند، این سلامت را به شما هم انتقال می‌دهند. ایشان از افکار منفی دوری می‌کنند و شما را نیز از آن بازمی‌دارند.

سخن آخر

داشتن احساس ارزشمندی مهم است و می‌تواند به بهبود روابط کاری و شخصی کمک کند. اگر فکر می‌کنید آنگونه که باید احساس ارزشمندی ندارید، اقداماتی وجود دارد که می‌توانید برای داشتن دید مثبت‌تری نسبت به خود انجام دهید. دوست داشتن خود، احترام گذاشتن به خود و ارزش قائل شدن برای خود می‌تواند اولین قدم برای جلب محبت، احترام و توجه دیگران باشد.