فهرست مطالب
Toggleآیا عزت نفس ذاتی است؟
محققان دانشگاه استنفورد آمریکا در یک همکاری مشترک با دانشگاه ساپینزای ایتالیا در رابطه با عزت نفس و رضایت از زندگی روی ۴۲۸ دوقلوی همسان و غیر همسان تحقیق کردند. نتایج این تحقیقات نشان داد که میزان عزت نفس در بین دوقلوهای همسان همبستگی بیشتری دارد. این دادهها به محققان نشان داد که فاکتور عزت نفس و ژنتیک با یکدیگر ارتباط معناداری دارند. وقتی یکی از دوقلوهای همسان عزت نفس بالایی داشت، قول دیگر نیز به احتمال قوی از عزت نفس بالایی برخوردار بود. دادههای این مقاله در مجله Behaviour genetics منتشر شد و تبدیل شد به یکی از منابعی که میتوانست نشان دهد که عزت نفس ارثی است و دارای منشا ژنتیکی بوده و میتواند از پدر و مادر به ارث برسد.
چند سال پس از آن تحقیقات دیگری در همین زمینه صورت گرفت. به گفته دکتر شلی آی تیلور استاد روانشناسی دانشگاه کالیفرنیا، ژنی کشف شد که با نقش گیرنده اکسیتوسین (OXTR) مرتبط است. براساس تحقیقات انجام شده گیرنده اکسیتوسین در یک منطقه خاص دارای دو نسخه شامل نسخه آدنین و گوانین است. مطالعات نشان داد افرادی که از یکی از این دو نسخه بهره میبرند در مقایسه با افرادی که هر دو نوکلئوتید G را کامل دارند، عزت نفس پایینتری داشته و بیشتر در خطر اضطراب و افسردگی هستند. فعلا از این دادهها نتیجه گیری نکرده و آن را به دو تیتر بعد موکول میکنیم.
آیا عزت نفس اکتسابی است؟
براساس یکی از تحقیقات گسترده که در ۳۱ کشور مختلف دنیا انجام شد، نشان داد که عزت نفس صرفا یک ویژگی ارثی نیست. این مقاله که در سایت انجمن روانشناسی آمریکا منتشر شده، فاکتورهایی مانند عزت نفس، رضایت از زندگی و رضایت از حوزههایی خاص مانند دوستان، خانواده و امور مالی را در نظر گرفته است. هدف این بود که تاثیر فرهنگ کشورهای جمعگرا و فردگرا را روی عزت نفس مشخص کنند. در نتیجه این تحقیق مشخص شد که عزت نفس ارثی نیست و کاملا تحت تاثیر فرهنگ قرار دارد. افرادی که در کشورهای جمعگرا قرار داشتند، مانند کشورهای شرقی، عزت نفس پایینتری داشتند. در مقابل در کشورهای غربی مانند آمریکا که سبک تربیت به صورت فردگرایی و استقلال فردی است، عزت نفس بیشتر بود.
همچنین تحقیق مستقل دیگری دو کشور آمریکا و برزیل را از نظر عزت نفس با یکدیگر مقایسه کرده بود. پس از بررسی ۴۹۹ کیس برزیلی و ۱۷۹ آمریکایی به این نتیجه رسید که این دو کشور هم حوزه در عزت نفس تفاوت معناداری با یکدیگر ندارند. این مقاله در مجله SCIRP منتشر و در سایت انجمن APA آمریکا بازنشر داده شد.
خلاصه بحث ارثی یا اکتسابی بودن عزت نفس
اگر مطالب علمی بالا برای شما هم، کمی سخت و پیچیده بود، در این قسمت به زبانی ساده توضیح میدهیم. تحقیقات علمی مختلف وقتی تاثیر فرهنگ، محیط و عوامل ژنتیکی را بررسی میکنند، به این نتیجه میرسند که عزت نفس از تمام این عوامل تاثیر میپذیرد. یعنی موجودی حال حاضر عزت نفس ما، نتیجه ترکیبی از عوامل ارثی و محیطی است.
عوامل ژنتیکی میتوانند استعداد پایهای برای حفظ و افزایش عزت نفس را به فرد بدهند. افرادی که توان ژنتیکی بالاتری در زمینه عزت نفس دارند، در برابر مشکلات و فشارهای محیطی مقاومت بیشتری از خود نشان میدهند؛ اما به این معنی نیست که در هر شرایطی آسیب نمیبینند. افرادی هم که از نظر ژنتیکی در زمینه عزت نفس ضعیف هستند، اگر در شرایط مساعدی زندگی کنند ممکن است هرگز با چالش کمبود عزت نفس مواجه نشوند. بنابراین زندگی واقعی یک انسان تقابل عواملی ارثی و ژنتیکی است. حال با دانستن این دادههای علمی، گفتن این که عزت نفس یک چیز صرفا ذاتی یا صرفا اکتسابی است، با واقعیت مطابقت ندارد.
آیا با یک تغییر ژنتیکی ساده عزت نفس تغییر میکند؟
در واقع زمینه ژنتیکی عزت نفس یک مقوله ساده نیست که با حذف، اصلاح و دستکاری یک ژن بتوان فردی را در برابر انواع آسیبهای روانی و فشارهای محیطی واکسینه کرد. توجه کنید که برای بالا رفتن عزت نفس اکتسابی یک فرد لازم است که مجموعهای از تواناییها در فرد بالا باشد. به عنوان مثال تعامل با اطرافیان و گرفتن بازخورد مثبت از آنها میتواند باعث افزایش عزت نفس شود. به همین دلیل افرادی که میتوانند خوب جوک بگویند و روی دیگران تاثیر مثبت بگذارند اغلب از عزت نفس خوبی برخوردارند. محبوبیت به معنی تعامل موثر و فعال با دیگران ارثی است. این افراد به صورت ذاتی میتوانند با دیگران ارتباط کلامی گرمتری برقرار کرده و از دیگران بازخورد مثبت بیشتری دریافت کنند. بنابراین عزت نفس ارثی هم است و هم اکتسابی است و میتواند تحت تاثیر مجموعهای از عوامل ارثی قرار بگیرد که روی تعامل فرد با محیط و روی نگرش مثبت فرد نسبت به خود تاثیر میگذارد.
آیا میتوان عزت نفس را یاد گرفت؟
یادتان نرود حتی اگر در زمینه عزت نفس ارثی، ارث ضعیفی به کسی رسیده باشد، او میتواند از ظرفیتهای اکتسابی و محیطی برای ارتقای خود استفاده کند. شاید نتوانیم فاکتور ژنتیک را در فرد بالغ تغییر دهیم اما میتوانیم با آموزش مهارتهای زندگی بهتر، عزت نفس را افزایش دهیم. بنابراین بله، عزت نفس اکتسابی است و کاملا قابل یادگرفتن است.
تاثیرات ارثی باعث ناامیدی برای افزایش عزت نفس شود؟
درواقع دانستن این که عزت نفس ارثی است یا اکتسابی میتواند تحت تاثیر عوامل ارثی و ژنتیکی قرار گیرد نباید باعث دلسردی از تغییر شود. سهم عوامل اکتسابی و یادگیری روی افزایش عزت نفس اکتسابی آنقدر بالا است که میتواند باعث موفقیت افرادی شود که حتی زمینه ارثی بالایی ندارند.
اتفاقا دانستن این موضوع باعث میشود افرادی که زمینه خانوادگی و ارثی دارند هرچه سریعتر خود را شناسایی کرده و دست به اقدامات پیشگیرانه بزنند. پیش از آن که عزت نفسشان بیش از اندازه آسیب ببیند، اقدام به تمرینهای افزایش عزت نفس اکتسابی کنند یا از کارهای اشتباه در این زمینه بپرهیزند.

با وجود تاثیرات ارثی چطور میتوانیم عزت نفس خود را حفظ کنیم؟
مقوله افزایش عزت نفس و انگیزش از جمله مهمترین نیازهای بشری است که باعث خلق آثار و متدهای مختلفی در جهان شده است. به عنوان مثال در کشورهای مختلف برای افزایش عزت نفس از کتابهای علمی، رمان برای افزایش عزت نفس اکتسابی و فیلم سینمایی افزایش عزت نفس اکتسابی استفاده میشود. در کنار مواردی که در بالا نام برده شد انواع سبک مدیتیشن را میتوان نام برد که برای افزایش عزت نفس اکتسابی، خلق شدهاند. همچنین آثار هنری مانند موسیقی با کلام و بیکلام وجود دارند که با هدف خروج انسان از لاک خود، ابراز خود و تکیه به توانمندی منتشر شدهاند. پس از اقدامات عمومی و هنری، میتوان اقدامات علمی و تخصصی را نام برد که از طریق دوره عزت نفس، حضوری و فیلمهای آموزشی و تولید مقالات سعی میکنند به افراد روش افزایش عزت نفس اکتسابی را آموزش دهند. با وجود این تولیدات گسترده فرهنگی و علمی برای ترمیم عزت نفس، دیگر نمیتوان یک گوشه نشست و تمام تقصیرها را به گردن ارث انداخت.
جمع بندی
ابتدا مقالاتی را که در نتایج خود اثبات میکردند عزت نفس یک توانایی ارثی است را بررسی کردیم. سپس مقالاتی که میگفتند عزت نفس اکتسابی است را مورد تحلیل قرار دادیم. در پایان از مجموعه دادههای علمی نتیجه گرفتیم که عزت نفس ارثی است یا اکتسابی هر شخص از تعامل عوامل ارثی ژنتیکی و اکتسابی به وجود میآید. عوامل عزت نفس ژنتیکی و عوامل عزت نفس اکتسابی هر کدام متعدد بوده و شامل مجموعهای از تواناییها هستند. شاید عامل ارثی یکی از عواملی باشد که نمیتوان آن را تغییر داد ولی عامل عزت نفس اکتسابی یکی از عوامل مهمی است که میتواند تغییرات بزرگی را در عزت نفس ارثی افراد ایجاد کند. با وجود تاثیرات عوامل ارثی، میتوان با یادگیری، تمرین و ممارست از روشهای مختلف، عزت نفس ارثی خود را بالا برد. در پایان مقاله تعدادی از تولیدات فرهنگی و علمی را که با هدف افزایش عزت نفس ارثی تولید شدهاند نام بردیم.