لیتیوم یا lithium، دارویی است که به عنوان داروی تثبیت کننده خلق و خو شناخته می شود. این دارو به منظور درمان اختلالات خلقی استفاده می شود؛ برخی از آنها عبارتند از:
- شیدایی (احساس هیجان زیاد، بیش فعالی یا حواس پرتی)؛
- هیپومانیا (شبیه شیدایی، اما شدت آن کمتر است)؛
- دوره های منظم افسردگی، وقتی که درمان با سایر داروها موثر نبوده است؛
- اختلال دو قطبی، وقتی که خلق و خوی شما بین احساس شیدایی و افسردگی تغییر می کند.
- لیتیوم، همچنین می تواند رفتارهای پرخاشگرانه یا صدمه به خود را کاهش دهد.
لیتیوم به صورت قرص های معمولی یا قرص های آهسته رهش(کربنات سدیم) در دسترس است.
مکانیسم اثر قرص لیتیوم
قرص لیتیوم، دارویی با نیمه‌عمری حدود ۲۴ ساعت است که به سرعت پس از مصرف جذب میشود و اغلب از طریق کلیهها دفع میشود. این دارو شباهت زیادی به یون سدیم دارد و با تأثیر بر روی انتقال سیگنال‌های عصبی، مانع از تحریک بیش‌ازحد سلولها میشود. این فرآیند موجب کاهش شدت پاسخ‌های سلولی می‌گردد.
مکانیسم دقیق اثر قرص لیتیوم به‌طور کامل مشخص نیست، و عملکرد تنظیم‌کننده خلق آن هنوز به‌طور کامل درک نشده است. با این حال، تأثیرات آن بر واسطه‌های شیمیایی عصبی مانند نوراپی‌نفرین، سروتونین، دوپامین و استیل‌کولین و گیرنده‌های مرتبط با آنها شناخته شده است. لیتیوم با کاهش تولید پیام‌رسان‌های ثانویه، باعث کاهش پاسخ‌های سلولی میشود و به این ترتیب در تثبیت حالت‌های روانی و کاهش رفتارهای افراطی از طریق تعادل در مواد شیمیایی طبیعی بدن مؤثر است.
موارد احتیاط در هنگام مصرف قرص لیتیوم
پیش از شروع درمان با قرص لیتیوم، در صورت داشتن حساسیت به این دارو یا ترکیبات دیگر موجود در آن، از مصرف قرص لیتیوم خودداری کنید. همچنین، اگر سابقه بیماری‌هایی مانند فشار خون بالا، سردردهای شدید و مکرر، اختلالات روانی یا خلقی (مانند اختلال دوقطبی، افسردگی، اسکیزوفرنی)، مشکلات کبدی، سندرم پارکینسون، تشنج، پرکاری تیروئید، یا گلوکوم (نوع بسته زاویه) دارید، با پزشک خود مشورت کنید.
- در برخی موارد، مصرف لیتیوم ممکن است سندرم بروگادا، که یک اختلال قلبی ژنتیکی و تهدیدکننده زندگی است، را تشدید کند. این سندرم می‌تواند باعث اختلالات شدید و بالقوه کشنده در ضربان قلب شود. لذا، در صورت داشتن عوامل خطر برای سندرم بروگادا یا تاریخچه مشکلات قلبی خانوادگی، پیش از شروع درمان با لیتیوم، با پزشک مشورت کنید.
- این دارو ممکن است باعث گیجی و خواب‌آلودگی شود؛ بنابراین، در صورت بروز این علائم، از انجام فعالیت‌هایی که نیاز به تمرکز دارند، خودداری کنید. همچنین، در صورت تعریق شدید یا اسهال، به پزشک خود اطلاع دهید تا نحوه ادامه مصرف قرص لیتیوم را مشخص کند.
- سمیت لیتیوم به‌طور مستقیم با سطح سرمی آن ارتباط دارد و حتی دوزهای نزدیک به سطح درمانی نیز می‌تواند منجر به مسمومیت شود. لذا، پیش از شروع درمان و در طول آن، کنترل منظم سطح سرمی لیتیوم ضروری است. مصرف طولانی‌مدت این دارو (بیش از ۳ تا ۵ سال) ممکن است باعث تغییرات عملکردی در کلیهها شود.
- نشانه‌های مسمومیت شامل لرزش، عدم تعادل، نیستاگموس، نارسایی کلیوی و تشنج است. در صورت بروز این علائم، درمان باید بلافاصله قطع شود و در صورت نیاز، مسمومیت‌زدایی انجام گیرد. علائم شدید مسمومیت معمولاً ۱ تا ۲ روز بعد از رسیدن غلظت لیتیوم به سطح سمی ظاهر میشود.
موارد منع مصرف قرص لیتیوم کربنات
- در صورت کاهش سطح سدیم بدن، خطر مسمومیت با لیتیوم افزایش می‌یابد. لذا، مصرف داروهای مدر، به ویژه تیازیدها، باید با احتیاط انجام شود. همچنین، انجام نوار قلب و بررسی سطح سرمی لیتیوم به‌طور منظم در طول درمان توصیه میشود.
- در دوران بارداری، باید نسبت خطر به منفعت مصرف قرص لیتیوم را به‌ویژه در سه‌ماهه اول ارزیابی کنید و سطح سرمی لیتیوم مادر باید به دقت کنترل شود. خطر تراتوژنیسیته و آسیب به جنین از جمله ناهنجاری‌های قلبی و مسمومیت با لیتیوم وجود دارد.
- در دوران شیردهی، نسبت خطر به منفعت مصرف قرص لیتیوم باید بررسی شود و سطح سرمی لیتیوم، BUN/Cr و TSH نوزاد باید پایش شود، زیرا خطر آسیب به نوزاد نیز ممکن است وجود داشته باشد.
- سطح سمی لیتیوم در بزرگسالان و کودکان بیشتر از ۱/۵ میلی‌اکی‌والان بر لیتر و در سالمندان بیشتر از ۰/۸ میلی‌اکی‌والان بر لیتر است. اندازه‌گیری سطح لیتیوم ۱۲ ساعت پس از دوز شبانه مناسب است. زمان رسیدن به سطح پایدار در بزرگسالان ۳ تا ۶ روز، در کودکان ۳ تا ۵ روز و در سالمندان ۴ تا ۸ روز است.
- برای افزایش تحمل دارو، مصرف دوزهای بالای ۳۰۰ میلی‌گرم در روز باید به‌طور منقسم انجام شود. پس از تثبیت دوز و سطح سرمی، می‌توان به مصرف یک دوز منفرد سریع یا آهسته رهش قبل از خواب تغییر داد. برای قطع مصرف، باید دوز به‌طور تدریجی کاهش یابد تا عود بیماری کنترل شود.
- در کودکان و نوجوانان، بررسی منظم غلظت سرمی و پاسخ بالینی ضروری است. هر ۵ میلی‌لیتر محلول خوراکی لیتیوم معادل ۳۰۰ میلی‌گرم کپسول/قرص لیتیوم سریع رهش است.
نحوه مصرف داروی لیتیوم
قرص ها را با آب یا آب میوه ببلعید. قرص ها را نجوید. قرص لیتیوم را می توانید بعد از غذا یا بدون مصرف غذا مصرف کنید. اگر لیتیوم را به صورت مایع مصرف می کنید، از سرنگ یا قاشق پلاستیکی موجود در جعبه ی دارو برای اندازه گیری دوز مناسب استفاده کنید. از قاشق چایخوری استفاده نکنید چون نمی توانید میزان مناسبی از دارو را مصرف کنید. مصرف لیتیوم طبق توصیه پزشک بسیار حائز اهمیت است.
۲ نوع مختلف لیتیوم وجود دارد: لیتیوم کربنات و لیتیوم سیترات. نوع دارو را تغییر ندهید، مگر اینکه پزشک آن را توصیه کرده باشد. به این علت که انواع مختلف این دارو به صورت متفاوتی در بدن جذب می شوند. لیتیوم کربنات به صورت قرص های معمولی و قرص های آهسته رهش وجود دارد. لیتیوم سیترات به صورت مایع موجود است. معمولاً، این نوع دارو فقط برای افرادی تجویز می شود که در بلعیدن قرص مشکل دارند. میزان تجویز برای هر فرد متفاوت است. مقدار دوز به سن، تحت درمان بودن و نوع داروی لیتیوم بستگی دارد.
اگر مشکلات کلیوی دارید، پزشک میزان لیتیوم خون را با دقت بیشتری کنترل کرده و در صورت لزوم دوز دارو را تغییر می دهد. معمولاً داروی لیتیوم را یک بار در روز، و شب ها مصرف کنید. چون باید ۱۲ ساعت پس از مصرف دارو آزمایش دهید. شما می توانید به انتخاب خودتان داروی لیتیوم را در هر زمانی که می خواهید مصرف کنید، ولی سعی کنید که هر روز در زمان معینی این دارو را مصرف کنید.
آیا دوز مصرف قرص لیتیوم من بالا یا پایین می آید؟
هنگامی که درمان را شروع می کنید، باید هر هفته آزمایش خون دهید تا مطمئن شوید که سطح لیتیوم موجود در خون تان خیلی زیاد یا کم نیست. پزشک ممکن است بسته به نتایج آزمایش خون دوز دارو را تغییر دهد. هنگامی که دوز مناسب را پیدا کردید، معمولاً ثابت خواهد ماند، مگر اینکه وضعیت تان تغییر کند، یا پزشک داروی دیگری برای شما تجویز کند که ممکن است با لیتیوم تداخل داشته باشد.
اگر مصرف یک دوز داروی لیتیوم را فراموش کنم، چه اتفاقی می اُفتد؟
- قرص آهسته رهش – اگر کمتر از ۶ ساعت از فراموش کردن مصرف دوز داروی لیتیوم می گذرد، به محض یادآوری، آن را مصرف کنید. اگر بیش از ۶ ساعت طول کشید، از مصرف دوز فراموش شده صرف نظر کرده و نوبت بعدی را در زمان معمول مصرف کنید.
- لیتیوم مایع – اگر مصرف یک دوز را فراموش کردید، از مصرف دوز فراموش شده صرف نظر کرده و نوبت بعدی را در زمان معمول مصرف کنید.
هرگز ۲ دوز را به صورت هم زمان مصرف نکنید. هرگز برای جبران دوز فراموش شده، دوز اضافی مصرف نکنید. اگر اغلب، دوزها را فراموش می کنید، برای یادآوری زمان مصرف قرص، زنگ هشدار تنظیم کنید.
مصرف لیتیوم در بارداری
معمولاً مصرف لیتیوم در بارداری توصیه نمی شود، به خصوص در ۱۲ هفته اول (سه ماهه اول) که مشکلاتی برای کودک به همراه دارد. با این حال، ممکن است در طول بارداری نیاز به مصرف لیتیوم داشته باشید. اگر فواید دارو بیشتر از خطرات آن باشد، ممکن است پزشک به شما توصیه کند که آن را در بارداری مصرف کنید.
اگر هنگام مصرف لیتیوم باردار شدید، با پزشک تان صحبت کنید. اگر به صورت ناگهانی مصرف آن را قطع کنید، می تواند برای شما و جنین خطرناک باشد. مصرف آن را قطع نکنید و یا در دوز مصرفی تان تغییری ایجاد نکنید، مگر اینکه پزشک تجویز کند. اگر قصد بارداری دارید یا فکر می کنید که باردار هستید، قبل از مصرف این دارو با پزشک صحبت کنید. پزشک می تواند خطرات و مزایای مصرف دارو را توضیح دهد و به شما کمک می کند تا تصمیم بگیرید که کدام روش درمانی برای شما و کودک تان بهتر است.
مصرف لیتیوم در شیردهی
اگر پزشک گفت که کودک تان سالم است، می توانید در دوران شیردهی از لیتیوم استفاده کنید. لیتیوم به مقدار کم به شیر مادر منتقل می شود. با این حال، در بسیاری از نوزادان مصرف داروی لیتیوم، عوارض جانبی به همراه دارد. ادامه مصرف لیتیوم برای سلامتی تان حائز اهمیت است. شیردهی هم برای شما و هم کودک تان فوایدی خواهد داشت. اگر دیدید که کودک تان به اندازه معمول شیر نمی خورد، یا خواب آلود است، یا اگر نگرانی های دیگری در مورد کودک تان دارید، در اسرع وقت با پزشک صحبت کنید.
فواید مصرف قرص لیتیوم
لیتیوم به‌عنوان یک داروی روانپزشکی برای مدیریت اختلال دوقطبی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این دارو با تنظیم فعالیت انتقالدهندههای عصبی در مغز، به تثبیت خلق و خو و جلوگیری از بروز رفتارهای شدید کمک میکند. روانپزشکان لیتیوم را برای کاهش حملات فاز شیدایی که شامل تحریک‌پذیری، احساسات اغراق‌آمیز، رفتار تهاجمی، سرعت در صحبت کردن و اضطراب است، تجویز می‌کنند. علاوه بر این، لیتیوم برای درمان دوره‌های حاد افسردگی و پیشگیری از عود آن نیز تجویز میشود. این دارو می‌تواند به کاهش خطر خودکشی در افراد مبتلا به افسردگی اساسی کمک کند.
عوارض قرص لیتیوم
رایج ترین عوارض جانبی لیتیوم، احساس بیمار بودن، اسهال، خشکی دهان و بوی بد دهان است. پزشک تان برای بررسی میزان لیتیوم در خون، آزمایش خون منظمی را انجام می دهد. اگر دوز مناسب مصرف کنید و سطح لیتیوم در خون تان مناسب باشد، ممکن است در مصرف این دارو مشکلی نداشته باشید. با این حال، برخی از افراد می بینند که لیتیوم سرعت تفکر آنها را کند می کند یا باعث می شود که کمی بی حس شوند.
اینها معمولاً عوارض خفیف هستند و خود به خود از بین می روند. هنگام شروع مصرف لیتیوم، این عوارض بیشتر رخ می دهند. به مصرف دارو ادامه دهید، اما اگر هر یک از عوارض زیر بدتر شد یا بعد از چند روز از بین نرفت با پزشک یا داروساز صحبت کنید:
- احساس بیماری (حالت تهوع)؛
- اسهال؛
- خشکی دهان و یا طعم بد دهان؛
- احساس تشنگی و نیاز به نوشیدن بیشتر؛
- لرزش خفیف دست ها؛
- احساس خستگی یا خواب آلودگی؛
- افزایش وزن (این احتمال وجود دارد که بسیار تدریجی باشد).
سطح لیتیوم در خون تان به طور منظم بررسی می شود. اما به ندرت، ممکن است دچار عوارض جانبی شوید، زیرا مقدار زیادی لیتیوم در خون شما وجود دارد.
چگونه با عوارض داروی لیتیوم مقابله کنیم؟
- احساس بیماری: لیتیوم را همراه یا بعد از غذا یا میان وعده مصرف کنید. اگر بیمار هستید، برای جلوگیری از کم آبی بدن، مقداری آب بنوشید.
- اسهال: مایعات زیاد بنوشید تا از کمبود آب بدن جلوگیری کنید. علائم کم آبی بدن عبارتند از ادرار کمتر از حد نرمال. بدون صحبت با داروساز یا پزشک، هیچ داروی دیگری برای درمان اسهال مصرف نکنید.
- خشکی دهان یا طعم بد دهان: آدامس یا شیرینی بدون قند مصرف کنید یا نوشیدنی های سرد بنوشید. اگر این کارها کمکی نکرد، با داروساز یا پزشک تان صحبت کنید. سعی کنید نوشیدنی های حاوی کالری زیاد میل نکنید، زیرا ممکن است باعث افزایش وزن تان شود.
- لرزش خفیف دست: اگر این مسئله شما را آزار می دهد یا از بین نمی رود با پزشک تان صحبت کنید. این علائم می تواند نشانه ای از دوز بیش از حد دارو باشد. پزشک ممکن است دوز را تغییر دهد یا مصرف دارو را در ساعت دیگری از روز توصیه کند.
- احساس خستگی یا خواب آلودگی: با عادت بدن تان به مصرف لیتیوم، این عوارض باید از بین بروند. اگر این علائم طی یک یا دو هفته بهتر نشوند، پزشک ممکن است دوز را کاهش یا با سرعت بیشتری افزایش دهد. در صورت عدم موفقیت ممکن است لازم باشد که داروی دیگری مصرف کنید.
- افزایش وزن – سعی کنید خوب غذا بخورید ولی زیاد نخورید تا وزن تان افزایش پیدا نکند. ورزش منظم به ثابت ماندن وزن تان کمک می کند و باعث ایجاد احساس بهتر در شما می شود.
چه افرادی نمی توانند داروی لیتیوم مصرف کنند؟
بزرگسالان و کودکان بالای ۱۲ سال می توانند داروی لیتیوم را مصرف کنند. لیتیوم ممکن است برای برخی افراد مناسب نباشد. اگر این علائم را دارید به پزشک اطلاع دهید.
- واکنش آلرژیک به لیتیوم یا سایر داروها در گذشته؛
- بیماری قلبی؛
- مشکلات کلیوی شدید,
- غده تیروئید کم کار (کم کاری تیروئید) که درمان نشده است؛
- کاهش مقدار سدیم در بدن- این می تواند در صورت کمبود آب بدن یا رژیم غذای حاوی سیدم کم رخ دهد؛
- بیماری آدیسون، یک اختلال نادر در غدد فوق کلیوی دارید؛
- شما یا اعضای خانواده یک بیماری نادر به نام سندرم بروگادا دارید؛ وضعیتی که روی قلب تان تاثیر می گذارد؛
- شما باید در بیمارستان جراحی کنید؛
- شما در تلاش برای باردار شدن هستید، باردار یا در حال شیردهی هستید.
قبل از تجویز لیتیوم، پزشک برای بررسی وضعیت کلیه و تیروئید، آزمایش خون انجام می دهد. همچنین، وزن خود را بررسی می کند.در صورت ابتلا به بیماری قلبی، پزشک همچنین ممکن است آزمایشی انجام دهد که فعالیت الکتریکی قلب تان را اندازه گیری کند.
آیا مصرف لیتیوم باید تحت نظر پزشک باشد؟
بله، مصرف لیتیوم تنها با تجویز پزشک امکان‌پذیر است. این دارو ممکن است عوارض متعددی داشته باشد و مصرف طولانی‌مدت آن می‌تواند مشکلاتی ایجاد کند. بنابراین، فقط پزشک متخصص می‌تواند تعیین کند که آیا این دارو برای بیمار مناسب است یا خیر. برای مصرف لیتیوم، مشاوره با پزشک ضروری است.
تداخل دارویی لیتیوم
در اینجا لیستی از داروهایی ذکر شده که ممکن است در عملکرد این دارو تداخل ایجاد کنند و روی سطح لیتیوم خون تان تأثیر بگذارد. در صورت مصرف (یا قبل از شروع مصرف) با پزشک یا داروسازتان مشورت کنید:
- قرص های ادرار آور مانند فوروزماید یا bendroflumethiazide؛
- داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی (NSAIDs) – برای تسکین درد و تورم از آسپرین، ایبوپروفن، سلکوکسیب یا دیکلوفناک استفاده می شود؛
- داروهایی مانند انالاپریل، لیزینوپریل یا رامیپریل که برای مشکلات قلبی یا فشار خون بالا استفاده می شوند؛
- بعضی از داروها مانند فلووکسامین، پاروکستین یا فلوکستین برای افسردگی استفاده می شود؛
- آنتی بیوتیک هایی مانند اکسی تتراسایکلین، مترونیدازول، کو تریموکسازول، تریمتوپریم؛
- داروهای صرع مانند کاربامازپین یا فنی توئین.
اینها همه ی داروهایی نیستند که می توانند روی عملکرد داروی لیتیوم تأثیر بگذارند. همیشه قبل از شروع یا قطع مصرف هر دارو با پزشک مشورت کنید.
مراقبت‌های ضروری در زمان مصرف لیتیوم چیست؟
سطح لیتیوم در بدن باید به‌طور دقیق کنترل شود زیرا تفاوت کمی بین مقدار مؤثر و سطح سمی آن وجود دارد. پزشک باید به‌طور منظم وضعیت شما را بررسی کند و آزمایش‌های لازم را انجام دهد. از حضور در جلسات درمانی و آزمایشگاهی خودداری نکنید و مراقب نشانه‌های ناخواسته مانند تهوع، اسهال، لرزش دست، سرگیجه، گرگرفتگی، تشنج و افزایش میزان ادرار باشید. در صورت مشاهده هر یک از این علائم، فوراً با پزشک خود تماس بگیرید.
اگر هنگام مصرف لیتیوم بیمار باشم، چه اتفاقی رخ می دهد؟
عفونت ها و بیماری هایی مانند سرماخوردگی و آنفولانزا می تواند باعث کاهشآب بدن تان شود؛ کاهش آب بدن می تواند روی سطح لیتیوم موجود در خون تأثیر بگذارد. با پزشک یا داروساز صحبت کنید؛ اگر:
- بیماری دارید که باعث اسهال شدید، استفراغ، درجه حرارت بالا یا تعریق می شود؛
- عفونت ادراری (UTI)دارید؛
- غذا و نوشیدنی کم مصرف می کنید.
چگونه باید مصرف لیتیوم را قطع کرد و چه عوارضی ممکن است به‌دنبال داشته باشد؟
قطع ناگهانی لیتیوم به‌طور خودسرانه امکان‌پذیر نیست و باید تحت نظر پزشک انجام شود. در صورت قطع مصرف، ممکن است علائم بیماری به‌شدت بازگردند و وضعیت بیمار از کنترل خارج شود. عوارض ناشی از قطع ناگهانی لیتیوم می‌تواند شدیدتر از ادامه مصرف آن باشد، لذا باید دقت و برنامه‌ریزی مناسبی برای تغییر یا قطع دارو انجام گیرد.
شرایط نگهداری قرص لیتیوم کربنات
قرص لیتیوم کربنات باید در دمای اتاق و به دور از نور مستقیم نگهداری شود. همچنین، باید از دسترسی کودکان و حیوانات خانگی دور نگه داشته شود. انواع مختلف دارو مانند قرص، شربت، محلول تزریقی و کپسول باید در مکان‌های ایمن و به دور از دسترس قرار گیرند.
کلام آخر درباره قرص لیتیوم کربنات
در این مقاله به بررسی تأثیر قرص لیتیوم کربنات در درمان اختلال دوقطبی از مجله دکتر شیرین زاده پرداخته است. لیتیوم کربنات به عنوان یکی از داروهای مؤثر در مدیریت اختلالات خلقی، به ویژه افسردگی و شیدایی، شناخته میشود. این دارو با تنظیم فعالیت‌های شیمیایی در مغز، به کاهش نوسانات خلقی و ارتقاء ثبات روانی کمک میکند. مطالعات علمی نشان داده‌اند که لیتیوم کربنات در پیشگیری از بازگشت دوره‌های شیدایی و افسردگی نقش بسیار مؤثری دارد و می‌تواند کیفیت زندگی بیماران را بهبود بخشد.
