خود بیمار انگاری چیست؟روش‌های درمان قطعی خود بیمار انگاری

خود بیمار انگاری ﻧﻮﻋﯽ اﺧﺘﻼل رواﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ اﻋﺘﻘﺎد ﻓﺮد ﺑﻪ وﺟﻮد ﯾـﮏ بیماری جدی در ﺧـﻮد و ﻧﮕﺮاﻧﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آن ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽ شود.فرد مبتلا به خود بیمارانگاری، با ساده ترین علائم جسمانی را بیماری تلقی می کند و پزشک نیز نمی تواند او را متقاعد کند که بیمار نیست و در واقع یک تلقین است. افراد دارای خود بیمار انگاری با ساده ترین علائم فیزیکی یا روانی که خودشان تنها تشخیص می دهند، نگران سلامت و ابتلا به بیماری می شوند سپس به این باور می رسند که یک بیماری جدی دارند که نیازمند درمان است. مراجعه به پزشک و انجام آزمایش ها نمی تواند آن‌ها را قانع کند. در ادامه مقاله به توضیح کامل‌تر، علائم خود بیمار انگاری، علل و راهکار های درمانی می پردازیم. 

خود بیمار انگاری چیست؟

ﺧﻮد بیمار انگاری یا اختلال اضطراب بیماری در اصطلاح روان شناسی و روانپزشکی، به شخصی نسبت داده می‌شود که با برخورداری از سلامت بدنی و جسمی، خود را بیمار می‌پندارد و یا علائم جسمانی را سوء تعبیر می‌کنند. به عنوان مثال یک معده درد ساده را نشانه سرطان معده می‌داند و همواره از دردها و تکالیف فرضی شکایت می‌کند. معمولا با آن که معاینات و بررسی‌های طبی مکمل این افراد، هیچ مشکل جدی را نشان نمی‌دهد، اما فرد خود بیمار انگار اصرار به ابتلا به یک بیماری جدی یا مرگبار دارد و با استرس  و نگرانی بسیار، برای درمان خود تلاش می‌کند. به همین دلیل به خود بیمار انگاری، اختلال یا سندرم بیمار خیالی نیز می‌گویند.

خود بیمار انگاری به چه شکل‌هایی وجود دارد؟

خود بیمار انگاری یا اضطراب بیماری از دو نوع فرعی برخوردار است:

• نوع فرعی تیمار جو: در نوع تیمار جو  افراد به شکل افراطی و بیش از حد از دارو و خدمات درمانی استفاده می کنند و هزینه و وقت زیادی برای استفاده از خدمات پزشکی پرداخت می کنند. حرف پزشکان و نتیجه آزمایش ها و عکس های رادیولوژی و… هیچ وقت این افراد را قانع نمی کند و همیشه مطمئن اند مشکلی وجود دارد که به آن ها گفته نشده یا متخصصان هنوز آن را تشخیص نداده اند.
• نوع فرعی تیمار گریز: در نوع تیمار گریز خیلی کم دیده شده که افراد از خدمات درمانی استفاده کنند، این امر به این علت است که برای این افراد ملاقات با پزشکان، انجام آزمایش، رادیولوژی و… منجر به اضطراب و استرس غیر قابل تحملی می شود و امکان دارد همین امر موجب تشدید این اختلال در آن ها گردد.

انواع اختلال خود بیمار پنداری

افراد مبتلا به اختلال اضطراب بیماری به دو گروه اصلی تقسیم می‌شوند. گروه اول شامل کسانی هستند که به صورت مکرر برای دریافت خدمات درمانی به مراکز بهداشتی و بیمارستان‌ها مراجعه می‌کنند. اما گروه دوم شامل افرادی است که به پزشکان اعتماد ندارند و از خدمات پزشکی استفاده نمی‌کنند.

خود بیمار انگاری سرطان

این نوع خود بیمار انگاری موجب نگرانی مداوم افراد از ابتلا به سرطان می‌شود، حتی در غیاب هر گونه علامت، سابقه پزشکی یا خانواده. این افراد ترس و اضطراب شدیدی دارند و ممکن است به دلیل گمان به بروز علائم سرطان، فعالیت‌های روزمره خود را متوقف کنند. افرادی که در خانواده‌شان سابقه سرطان وجود دارد یا تجربه‌های ناخوشایندی از این بیماری دارند، بیشتر در معرض این اختلال قرار می‌گیرند.

خود بیمار انگاری ایدز

افرادی که فکر می‌کنند به ویروس HIV آلوده شده‌اند، حتی با وجود نتایج منفی آزمایش‌ها، به این باور ادامه می‌دهند. آن‌ها وقت زیادی را صرف جستجو در اینترنت می‌کنند تا نشانه‌هایی برای اثبات ابتلای خود پیدا کنند. همچنین، برخی افراد به شدت نگران ابتلا به ایدز هستند و به طرز افراطی به دنبال روش‌های پیشگیری از آن می‌باشند. به عنوان مثال، مشاهده لکه‌ای خون روی لباس باعث ایجاد اضطراب شدید در آن‌ها می‌شود و تصور می‌کنند که این لکه دلیلی بر ابتلا به ایدز است.

خود بیمار انگاری ام اس

این نوع خود بیمار انگاری بیشتر در زنان دیده می‌شود و به همین دلیل خانم‌ها بیشتر از آقایان به این اضطراب مبتلا می‌شوند. افرادی که در خانواده‌شان سابقه بیماری ام اس وجود دارد، به احتمال بیشتری به خود بیمار انگاری این بیماری دچار می‌شوند.

خود بیمار انگاری کرونا

با شیوع ویروس کرونا، این نوع خود بیمار انگاری در بسیاری از افراد نمایان شد. همه‌گیری بیماری کووید-۱۹ موجب شد که افراد بیش از حد به وضعیت سلامتی خود مشکوک شوند و دچار افسردگی گردند. علائم هیپوکندریا در برخی افراد به شدت افزایش یافت و آن‌ها هر علامتی مانند خستگی یا درد را به عنوان نشانه‌ای از ابتلا به کرونا تفسیر می‌کردند. حتی برخی از آن‌ها با وجود منفی بودن نتیجه تست، همچنان به بیمار بودن خود مشکوک بودند.

علائم خود بیمار انگاری چیست؟

 بروز اختلال خود بیمار انگاری علائم و نشانه‌های گوناگونی دارد که می توان به علائم زیر اشاره نمود.

•  نگرانی‌های ذهنی مداوم در رابطه با مبتلا بودن یا مبتلا شدن به یک بیماری جدی.
•  معمولا هیچگونه نشانه جسمانی در فرد وجود ندارد.
•  اگر علائم جسمانی نیز وجود داشته باشد، شدت آن بسیار خفیف و ناچیز است.
•  اگر یک عارضه پزشکی در فرد وجود داشته باشد، مقدار  نگرانی‌های ذهنی فرد به شکلی بیش از حد و افراطی است.
•  اشخاصی که خود بیمار انگاری دارند، در مورد سلامت خود به شدت اضطراب دارند و به راحتی در مورد سلامت خود نگران می‌شود.
•  رفتارهای فرد در مورد سلامت خود بسیار افراطی است به طور مثال مدام بدن خود را وارسی می‌کند و دنبال نشانه است.
• این نگرانی‌های ذهنی در مورد بیماری باید ماه‌ها در فرد وجود داشته باشد.

علل ایجاد اختلال خود بیمار پنداری یا اضطراب بیماری چیست؟

بروز اختلال خودبیمارانگاری به عوامل مختلفی بستگی دارد از جمله ویژگی های شخصیتی و خلقی، شیوه تربیتی والدین و برخی شرایط خاص روان شناختی. در در ادامه هر  این عوامل را بررسی میکنیم.

• شیوه تربیتی به شدت دلسوزانه  : والدینی که مرتباً کودک را به دلیل کشف زخم، بیماری و… وارسی می کرده و نگران سلامتی کودک بوده باعث می‌شود تا این حساسیت به شکل افراطی به کودک منتقل شود و او این رفتار را یاد بگیرد.
• خاطره ناگوار در گذشته : امکان دارد در گذشته برای خود فرد یا اطرافیانش مشکل جدی در زمینه سلامتی به وجود آمده باشد و درنتیجه باعث شده باشد تا فرد نگران این باشد که مبادا به بیماری خود بیمار انگاری مبتلا شود و بعد از آن دچار اضطراب بیماری شود.
• منفعت بردن از ابراز بیماری : ابراز مریضی کردن باعث می‌شود تا فرد از مراقبت، دلسوزی و همدلی اطرافیان خود بهره‌مند شود. همچنین بیمار بودن باعث می‌شود تا فرد از وظایف روزمره خود دست بکشد و به بهانه بیمار بودن آن‌ها را انجام ندهد. این مساله می‌تواند برای فرد بسیار خوشایند باشد در نتیجه باعث تقویت اضطراب بیماری می‌شود.
• برزگ جلوه دادن مسائل : افرادی که تفکر “فاجعه انگاری” دارند، نشانه‌های ساده جسمانی را نشانه یک بیماری خطرناک تلقی می‌کنند و خود بیمار انگاری دارند. این اشتباه در فرایند تفکر ممکن است سبب اضطراب بیماری شود. در این افراد اگر علایم جسمی نیز وجود داشته باشد، ممکن است عادی باشند، مانند: سردرد، درد شکم، سرگیجه، بی اشتهائی و امثال آن که شخص در باره‌ی آن‌ها مبالغه کرده و خطرناک‌تر از آن‌ چه هستند توصیف می‌شوند.

نحوه تشخیص اختلال خود بیمار انگاری

از آن‌جا که بسیاری از افراد بیشتر تمایل دارند به پزشک عمومی خود مراجعه کنند تا متخصص سلامت روان، ممکن است تشخیص اختلال خود بیمار انگاری به سرعت انجام نشود. برای تشخیص دقیق، معمولاً نیاز به معاینه فیزیکی و انجام آزمایش‌هایی است که پزشک شما تجویز می‌کند. پس از آن، به احتمال زیاد به یک متخصص سلامت روان مانند روانشناس یا روانپزشک، ارجاع خواهید شد. آن‌ها ابتدا ارزیابی روانشناختی (تست خود بیمار انگاری) انجام می‌دهند تا درباره علائم، موقعیت‌های استرس‌زا، تاریخچه خانوادگی، نگرانی‌ها و محرک‌های اضطراب که بر زندگی شما تأثیر می‌گذارد، گفتگو کنند. آن‌ها از شما در مورد مصرف الکل یا مواد مخدر نیز سؤال خواهند کرد. اگر این شرایط بیش از شش ماه ادامه داشته باشد، ممکن است درباره بیماری‌های جسمی و روانی زمینه‌ای شما تحقیق کنند.

آیا می‌توان از خود بیمار انگاری پیشگیری کرد؟

متأسفانه، روش‌های مشخصی برای جلوگیری از اختلال اضطراب بیماری وجود ندارد. اما فراهم کردن حمایت و تغییر نگرش فرد نسبت به عملکرد بدن می‌تواند به کاهش علائم کمک کند. توجه به نکات زیر می‌تواند مؤثر باشد: اگر با اضطراب دست و پنجه نرم می‌کنید، به سرعت از مشاورین حرفه‌ای کمک بگیرید تا از تشدید علائم و کاهش کیفیت زندگی‌تان جلوگیری شود. به هیچ‌وجه وسواس فکری ناشی از خود بیمار انگاری را نادیده نگیرید! به یاد داشته باشید که چه زمانی دچار استرس می‌شوید و چگونه این وضعیت بر بدنتان تأثیر می‌گذارد. تکنیک‌های مدیریت استرس و آرامش را به‌طور مرتب تمرین کنید. برای جلوگیری از عود یا شدت علائم خود بیمار انگاری، به برنامه درمانی خود پایبند باشید.

اختلال خود بیمار انگاری یا اضطراب بیماری از چه راه هایی قابل درمان است؟

بیماران مبتلا به اختلال خود بیمار انگاری اغلب نسبت به درمان روانپزشکی مقاوم هستند. چرا که اعتقادی بر پایه روانی بیماری خود ندارند؛ و مصمم هستند که مشکل آنها جسمی است. ارتباط درمانی مناسب از ضروریات درمان این بیماران است. چرا که باعث پایبندی مناسب و ماندگاری آنها در درمان می شود. بهتر است درمان این بیماران توسط یک درمانگر انجام شود و از مراجعه مکرر به روانشناسان متعدد منع شوند.در موارد شدید تر، می توان ابتدا از یک دوره دارو درمانی (داروهای ضد اضطراب  و ضد افسردگی) استفاده کرد و سپس بعد از کاهش علائم، روان درمانی را آغاز نمود همچنین درمان دارویی در درمان اضطراب و افسردگی و وسواس در این بیماران که باعث تشدید اختلال خود بیمار انگاری می‌شود، مناسب و کمک کننده است.مطالعات نشان داده اند درمان گروهی به دلیل فراهم کردن تعامل و حمایت اجتماعی در این بیماران موثر است.

در صورتی که خود به این بیماری مبتلا هستید یا شخصی را می‌شناسید که گرفتار این بیماری شده است، به هیچ وجه آرامش خود را از دست ندهید. این بیماری قابل درمان است و با جلسه‌های مشاوره و یا حتی شرکت در کلاس‌های تحلیل رفتار متقابل می‌توانید تا حد زیادی به بهبود آن کمک شایانی کنید.

درمان اختلال خود بیمار انگاری

هدف اصلی در درمان قطعی خود بیمار انگاری کمک به مدیریت اضطراب ناشی از بیماری و بهبود قابلیت فرد در زندگی روزمره است. معمولاً روان‌درمانی می‌تواند در کاهش علائم و افکار مربوط به خود بیمار انگاری بسیار کمک‌کننده باشد. در برخی موارد، ممکن است درمان دارویی نیز به این روند اضافه شود.

درمان شناختی رفتاری برای خود بیمار انگاری

با توجه به ارتباط بین علائم جسمی و احساسات منفی، روان‌درمانی، به‌ویژه درمان رفتاری شناختی (CBT)، می‌تواند به درمان خود بیمار انگاری بسیار مؤثر باشد. این روش به شما کمک می‌کند مهارت‌های لازم برای مدیریت اختلال اضطراب را یاد بگیرید و راهکارهایی غیر از انجام آزمایش‌های مکرر یا اجتناب از مراقبت‌های پزشکی پیدا کنید. همچنین به شما کمک می‌کند تا:

• باورها و ترس‌های خود درباره ابتلا به بیماری‌های جدی را شناسایی کنید.
• روش‌های جایگزینی بیاموزید تا احساسات طبیعی بدن خود را با تلاش برای تغییر افکار منفی کنترل کنید.
• درک کنید که نگرانی‌ها و اضطراب شما منبع اصلی مشکل هستند.
• نحوه واکنش به احساسات و علائم بدن خود را تغییر دهید.
• مهارت‌های مقابله و مدیریت استرس را یاد بگیرید.
• رفتارهای بررسی مکرر بدن خود را که ناشی از علائم بیماری است، کاهش دهید.
• عملکرد روزانه خود را در خانه، محل کار، روابط و موقعیت‌های اجتماعی بهبود بخشید.
• به درمان سایر اختلالات روانی مانند افسردگی رسیدگی کنید. روش‌های دیگری از روان‌درمانی، از جمله مدیریت استرس رفتاری و مواجهه‌درمانی نیز ممکن است مفید باشند. با روانشناس یا روانپزشک خود در این زمینه مشورت کنید.

درمان دارویی خود بیمار انگاری

استفاده از داروهای ضد افسردگی، مانند مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs)، می‌تواند در درمان اختلال اضطراب بیماری مؤثر باشد. داروهایی که برای درمان اختلالات خلقی یا اضطراب به کار می‌روند نیز می‌توانند در این زمینه مؤثر باشند. درباره گزینه‌های دارویی (انواع قرص خود بیمار انگاری)، عوارض جانبی و خطرات احتمالی آن‌ها با روانپزشک خود صحبت کنید. تحقیقات اخیر منتشر شده در مجله معتبر جاما (JAMA) نشان می‌دهد که ترکیب درمان شناختی رفتاری (CBT) و داروهای مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs) مانند فلوکستین و پاروکستین می‌تواند در درمان خود بیمار انگاری مؤثر باشد. در واقع، روان‌درمانی می‌تواند به فرد کمک کند تا با ترس‌های خود منطقی‌تر برخورد کند و SSRIها می‌توانند به‌طور قابل توجهی اضطراب را کاهش دهند.

درمان خانگی اختلال خود بیمار انگاری

متخصصان مرکز پزشکی دانشگاه مریلند (UMM) تأکید دارند که اجتناب از محرک‌هایی مانند قهوه، الکل و تنباکو و داشتن تمرینات مدیتیشن و تغذیه سالم می‌تواند به کنترل اختلال خود بیمار انگاری کمک کند. بنابراین به‌علاوه درمان حرفه‌ای، توجه به نکات خودمراقبتی زیر نیز می‌تواند مفید باشد:

• با ارائه‌دهنده خدمات اولیه یا متخصص سلامت روان خود همکاری کنید تا یک برنامه منظم برای بحث در مورد نگرانی‌ها و ایجاد رابطه‌ای قابل اعتماد برقرار کنید. در مورد محدودیت‌های منطقی در آزمایش‌ها و ارجاعات با متخصص بحث کنید. از مشاوره گرفتن از چندین پزشک یا مراجعه به اورژانس، که ممکن است شما را تحت آزمایش‌های مکرر قرار دهد، خودداری کنید.
• تکنیک‌های مدیریت استرس و آرامش را تمرین کنید. یادگیری روش‌های مدیریت استرس و آرامش، مانند آرام‌سازی پیشرونده عضلانی، می‌تواند به کاهش اضطراب کمک کند.
• ورزش کنید. یک برنامه ورزشی منظم ممکن است تأثیر مثبت بر خلق‌وخوی شما داشته و به کاهش اضطراب و بهبود عملکرد فیزیکی‌تان کمک کند.
• در فعالیت‌ها مشارکت کنید. داشتن شغل و همچنین فعالیت‌های اجتماعی و خانوادگی می‌تواند از شما حمایت کند.
• از مصرف الکل و داروهای تفریحی پرهیز کنید. استفاده از این مواد می‌تواند کنترل شما بر وضعیت‌تان را دشوارتر کند. در صورت نیاز به کمک برای ترک سیگار با ارائه‌دهنده خدمات اولیه خود مشورت کنید.
• از جستجوی بی‌مورد در اینترنت برای بررسی بیماری‌های احتمالی خودداری کنید. مواجهه با حجم بالای اطلاعات پزشکی که ممکن است با وضعیت شما مرتبط باشد، می‌تواند به سردرگمی و اضطراب منجر شود. اگر علائمی دارید که شما را نگران می‌کند، ابتدا آن را با پزشک خود مطرح کنید و از خوددرمانی بپرهیزید.

کلام آخر

خود بیمار انگاری یا سندروم خود بیمار انگاری به حالتی اشاره دارد که فرد به طور مکرر نگران سلامتی خود است و در جستجوی نشانه‌های بیماری‌های جدی، بدون وجود شواهد پزشکی قابل قبول، می‌باشد. این نوع نگرانی می‌تواند منجر به اضطراب، استرس و اختلال در زندگی روزمره فرد شود. اهمیت آگاهی از این حالت و شناخت علائم آن برای جلوگیری از پیامدهای منفی روانی و اجتماعی بسیار بالاست. درمان خود بیمار انگاری معمولاً شامل روان‌درمانی و آموزش در مورد سلامت روان است تا افراد بتوانند نگرانی‌های خود را مدیریت کنند و به بهبود کیفیت زندگی خود بپردازند.