گر به دنیای روانشناسی و روانپزشکی علاقه‌مند باشید، احتمالا تا کنون اسم حبیب دوانلو یا رویکرد حبیب دوانلو به گوشتان خورده است. در این مقاله، قصد داریم که شما را با زندگی این نابغه‌ی ایرانی و آثار ارزشمند او بیشتر آشنا کنیم. پس با ما همراه باشید.
حبیب دوانلو کیست؟ Habib Davanloo
حبیب دوانلو یکی از نوابغ ایرانی در دنیای روانشناسی و روانپزشکی معاصر است که در سال ۱۳۰۶ در شهر تهران متولد شد. این پزشک ایرانی‌الاصل، توانسته است با ابتکاراتش، نام خود را در عرصه‌ی جهانی طنین‌انداز کند. دوانلو با ابداع یک رویکرد منحصربه‌فرد در عرصه‌ی درمان‌های روانپویشی، بسیاری از مشکلات رویکرد روانکاوی کلاسیک را حل کرده است. از این‌رو رویکرد ابداعی وی که آن را روانپویشی کوتاه مدت می‌نامند، انقلابی در دنیای روانکاوی محسوب می‌شود.
سنین جوانی و تحصیل دکتر حبیب دوانلو
حبیب دوانلو از همان سنین جوانی رویای شفابخش بودن در سر داشت و عشق به درمان، او را به تحصیل در رشته‌ی پزشکی در دانشگاه تهران سوق داد. دکتر دوانلو پس از اتمام تحصیلات پزشکی عمومی خود در دانشگاه تهران، به کشور کانادا مهاجرت کرد. بعد از اقامت در شهر مونترال کانادا، دوانلو تحصیلات رزیدنتی روانپزشکی خود را تحت نظارت روانپزشک معروف آلمانی، اریک لیندمن کلید زد. در این مسیر بود که استعداد منحصربه‌فرد این نابغه در حیطه‌ی روان‌درمانی آشکار شد.
دکتر حبیب دوانلو
حرفه
حبیب دوانلو در سال‌های اولیه‌ی فعالیت خود، به عنوان روانپزشک در بیمارستان عمومی مونترال به درمان بیماران و پژوهش پرداخت. بعد از سال‌ها تحقیق و درمان، وی توانست درمانی نوین با نام روان‌درمانی پویشی کوتاه مدت را پایه‌گذاری کند که مشکل طولانی شدن جلسات روانکاوی کلاسیک و فرویدی را حل می‌کرد. دوانلو پس از ابداع درمان جدیدش، موسسه‌ای با نام آموزش و پژوهش روان‌درمانی پویشی کوتاه مدت را در همان بیمارستان تاسیس کرد. بعد از گذشت سال‌ها پژوهش و درمان، زمانی که شواهد کافی برای اثربخش بودن درمان جمع‌آوری شد، وی به برگزاری سمینارهای آموزشی و معرفی رویکرد خود در عرصه‌ی جهانی پرداخت.
رویکرد حبیب دوانلو
نظریه دوانلو یکی از نظریات مهم مکتب روانپویشی است که با نگاهی موشکافانه، مشکلاتی که سبب طولانی شدن درمان روانکاوی کلاسیک می‌شود را حل می‌کند. در سبک درمان دوانلو برخلاف روانکاوی کلاسیک، درمانگر نقش خنثی ندارد بلکه فعالانه به عنوان رکن مهم درمان به مداخله می‌پردازد. در درمان روانپویشی دوانلو، از همان ابتدا درمانگر کاری می‌کند تا مراجع با جریان دفاع‌های ناهشیاری که سبب مشکلات روانی‌اش شده روبه‌رو بشود. در این جریان، درمانگر از تمامی راه‌ها برای پی بردن به تعارضات ناهشیار استفاده می‌کند. از واکنش‌های جسمانی بیمار گرفته تا فرآیند انتقالی که نسبت به درمانگر اتفاق می‌افتد. اینگونه درمانگر در کوتاه‌ترین زمان ممکن، به مشکل اصلی پی می‌برد و با بینش دادن به بیمار مسئله را حل می‌کند.
آغاز رویکرد روان پویشی کوتاه مدت
آغاز جدی رویکرد حبیب دوانلو را باید مربوط به سال ۱۹۶۲ بدانیم. سالی که بالاخره نظریه دوانلو شکلی جامع به خود گرفت و به قدری شواهد از کارآیی آن وجود داشت که توانست به طور جدی در عرصه‌ی جهانی مطرح شود. در این سال‌ها دوانلو به طور جدی به ضبط جلسات درمانی‌اش پرداخت و پرده از سیستم درمانی کارآمدش برداشت. در این درمان برخلاف روانکاوی کلاسیک، درمانگر فعالانه به آشکار کردن دفاع بیماران می‌پرداخت. او با استفاده از تفسیر فرآیندهای مقاومت و احساسات ناهشیاری که بیمار به وی ابراز می‌کرد، متوجه تعارض و مشکل اصلی می‌شد. در نتیجه، با بینش دادن به بیمار به حل مشکل می‌پرداخت. این سبک درمانی می‌توانست پیچیده‌ترین اختلالاتی که در روانکاوی کلاسیک از درمان آن ناامید شده بودند را درمان کند.
عناوین کتاب‌های دکتر دوانلو
از آنجایی که نظریه دوانلو بسیار شواهد محور است، طی سالیان سال مقالات و مطالعات زیادی درباره‌ی آن منتشر شده است. دکتر دوانلو در تمام کنفرانس‌های بین‌المللی و کورس‌های جهانی، به ارائه‌ی مقالات و یافته‌های خود می‌پردازد و مشتاقان یادگیری را در جریان کارش قرار می‌دهد. وی همچنین با نشر کتب ارزشمندی به توضیح دقیق نظریه و مکتب خود می‌پردازد. در ادامه شما را با آثار ایشان بیشتر آشنا می‌کنیم.
روان درمانی پویشی کوتاه مدت حبیب دوانلو
اگر بخواهیم به ارزشمندترین آثار دکتر حبیب دوانلو اشاره کنیم، قطعا کتاب روان‌درمانی پویشی کوتاه مدت یا Short-Term Dynamic Psychotherapy در صدر لیست جای دارد. این کتاب مجموعه‌ای ارزشمند از مبانی، تکنیک‌های درمانی و معیارهای روان‌درمانی پویشی کوتاه مدت است که شامل ارائه‌های دکتر دوانلو در کنفرانس مونترال در نوامبر ۱۹۷۷می‌شود. این کتاب توسط خود دکتر دوانلو در سال ۱۹۸۰ ارائه و منتشر شده است. در حال حاضر، انتشارات ارجمند در ایران، توسط دکتر عنایت خلیقیسیگارودی اقدام به ترجمه‌ی این کتاب کرده است و ناشر رسمی آن محسوب می‌شود.
روان‌درمانی پویشی کوتاه مدت
قفل گشایی ناخودآگاه: مقالات منتخب حبیب دوانلو
یکی دیگر از آثار بسیار ارزشمند به جا مانده از دکتر حبیب دوانلو، کتاب قفل گشایی ناخودآگاه یا کتاب قفل گشایی ضمیر ناخودآگاه است. این کتاب که حاصل مقالات منتخب و تحقیقات دکتر دوانلو است، فوت کوزه‌گری درمان روانپویشی کوتاه مدت را بیان می‌کند. در این کتاب در دوازده فصل، اصول و نکات مهم درباره‌ی درمان دوانلو بیان می‌شود. مباحث این کتاب عبارتند از:
- روان‌درمانی کوتاه مدت فشرده در بیماران به شدت مقاوم: شرح چگونگی شکستن مقاومت در بیماران
- روان‌درمانی پویشی فشرده در بیماران به شدت مقاوم: بسط کندوکاو مقاومت در بستر میان‌فردی
- روان‌درمانی پویشی فشرده در بیماران افسرده به شدت مقاوم: شرح نحوه استفاده از این درمان برای بیماران افسرده و دفاعی
- فن قفل گشایی ناخودآگاه
- تظاهرات بالینی آسیب‌شناسی من برتر
- توالی پویشی محوری در قفل گشایی عمده ناخودآگاه و درمان آزمایشی جامع
- و…
فعالیت‌های اخیر حبیب دوانلو
علی‌رغم موفق بودن رویکرد دوانلو، وی دست از نظریه‌پردازی نمی‌کشد و سال‌ها پس از ارائه‌ی نظریه‌اش به تحقیق پیرامون مفاهیم آن می‌پردازد. دکتر دوانلو در دهه‌های اخیر با بسط نظریه‌ی خود و انجام مداخله‌های بالینی در مطب شخصی، یافته‌هایش‌ها را در فراروانشناسی ناخودآگاه ادغام کرده و به سوی خلق مفاهیم جدیدی گام برداشته است. برای مثال مفاهیمی چون کشف تکنیک‌های حذف کامل مقاومت، تکنیک‌های تغییرات ساختاری چند بعدی ناخودآگاه، تکنیک‌های به کارگیری عمده ناخودآگاه، تکنیک‌های رفع اضطراب فرافکنانه از ابداعات جدید وی هستند.
فوت دوانلو
دکتر حبیب دوانلو نابغه‌ی دنیای روان‌درمانی، سرانجام در تاریخ ۲۲ نوامبر ۲۰۲۳ میلادی یا ۱ آذرماه ۱۴۰۳ در سن ۹۷ سالگی دار فانی را وداع گفتند. با وجود خاموش شدن این ستاره از آسمان مکتب روانپویشی، شاگردان ایشان کماکان آسمان این مکتب را نورانی نگه داشته‌اند. در ادامه به معرفی برجسته‌ترین شاگردان دکتر دوانلو خواهیم پرداخت. پس با ما همراه باشید.
شاگردان دکتر حبیب دوانلو
اگر بخواهیم به یک ویژگی منحصربه‌فرد در حبیب دوانلو اشاره کنیم، قطعا آن ویژگی عشق به آموزش است. ایشان از همان ابتدای مسیر با تاسیس موسسه آموزش و پژوهش روان‌درمانی پویشی کوتاه مدت، اقدام به تربیت شاگردانی ماهر کردند. دکتر کوچک‌ترین یافته‌هایش را در اختیار شاگردان انستیتوی خود می‌گذاشت و آنها را در مسیر کاوش و کشف قرار می‌داد. همین مسئله باعث شده که اکنون شاگردان ایشان مکتب روانپویشی کوتاه مدت را پویا و زنده نگه دارند. در ادامه به معرفی معروف‌ترین شاگردان ایشان خواهیم پرداخت.
جان فردریکسون
اگر از عاشقان روانکاوی باشید احتمالا یکی از نام‌های دیگری را که بعد از نام حبیب دوانلو می‌شنوید، جان فردریکسون است. فردریکسون در نوجوانی در آهنگری پدر مشغول به کار بود و در دوران دبیرستان به آموختن نواختن ساز پرداخت. او رشته‌ی نوازندگی را در دانشگاه واشنگتن دنبال کرد اما با شکست در مسابقات افتتاحیه ارکستر سمفونی ملی از آن دست کشید. فردریکسون پس از سرخوردگی از دنیای نوازندگی، به سمت یکی از علایق دیگرش یعنی روان‌درمانی گام برداشت. طبق سخنان او، منشاء این علاقه به درمان، مطالعه‌ی کتب اریک فروم بوده است. وی سر انجام توانست در سال ۱۹۸۲ از دانشکده‌ی روانپزشکی واشنگتن فارغ‌التحصیل شود و در همان دانشگاه به تدریس بپردازد.
احتمالا با خود می‌گویید ربط فردریکسون به دکتر حبیب دوانلو چیست؟ در این باره باید بگوییم، زمانی که فردریکسون در سال ۲۰۰۰ به طور اتفاقی در یک کنگره با محتوای روانپویشی کوتاه مدت شرکت کرد بسیار به این درمان علاقه‌مند شد. سرانجام وی تحت نظارت دکتر دوانلو، اصول این رویکرد را آموخت و بعد از ۲۵ سال سعی و تلاش، اقدام به تاسیس انستیتو روان پویشی دوانلو کرد. فردریکسون با تالیف کتبی چون دروغ‌هایی که به خود می‌گوییم و روان‌درمانی پویشی، خدمات زیادی به دنیای روانکاوی کرده است.
آلن آباس
یکی از شاگردان برجسته‌ی دیگر دکتر حبیب دوانلو، آلن آباس است. شخصی که پس از اتمام تحصیلات پزشکی‌اش در دانشگاه دالهوزی، در مقام پزشک در یک درمانگاه مشغول به کار شد. آباس در مدت زمانی که مشغول درمان بیماران بود با کیس‌هایی روبه‌رو می‌شد که علائم جسمانی حاد با منشاء روانی را تجربه می‌کردند. از آنجایی که درمان‌های پزشکی رایج جوابگوی این نوع بیماری‌ها نبودند، آباس از این سبک درمان‌ها سرخورده شد و به دنبال راهحلی بهتر می‌گشت. سرانجام وی توانست درمان مورد نظرش را در دانشگاه مک گیل، جایی که دکتر دوانلو مشغول تدریس بود پیدا کند.
از آنجایی که رویکرد دکتر حبیب دوانلو بسیار بر نشانه‌های بدنی هیجانات توجه می‌کرد، کلیدی برای حل مشکل بیماران آباس محسوب می‌شد. وی با در طی دو سال شاگردی دکتر دوانلو، با آموختن این رویکرد توانست به حل مشکل بیماران خود بپردازد. آباس در ادامه به دانشگاه بریتیش کلمبیا رفت و در آنجا برنامه آموزشی دانشگاهی مبتنی بر روان‌درمانی پویشی کوتاه مدت را پایه‌ریزی کرد. او در حال حاضر به برگزاری دوره‌های آموزش درمان دوانلو و تربیت درمانگر در سرتاسر دنیا مشغول است.
پاتریشیا کاگلین
پروفسور پاتریشیا کاگلین، یکی از نوابغ دنیای روانکاوی است که در اوایل دهه‌ی ۹۰ تحت نظارت دکتر حبیب دوانلو، دوره‌های آموزشی روان‌درمانی پویشی کوتاه مدت را گذرانده است. وی بخاطر تحقیقات ارزشمند و تالیف کتب و مقالات مهم در زمینهی روان‌درمانی پویشی بسیار انسانی شناخته شده در این مکتب محسوب می‌شود.
پروفسور پاتریشیا کاگلین در حال حاضر به تدریس نظریه‌ی دوانلو در دانشگاه‌هایی چون واشنگتن، لندن و دانمارک مشغول است. به علاوه با تالیف کتب و مقالاتش، مسیر تسهیل درمان عمیق و پایدار برای بیمار و آموزش درمانگران را دنبال می‌کند. روان‌درمانی پویشی کوتاه مدت و فشرده از جمله کتب ارزشمند ایشان محسوب می‌شود که در آن به بسط و درک بهتر نظریه‌ی دوانلو می‌پردازد.
ژوزت تن هو-دلابیژ
دکتر ژوزت تن هو-دلابیژ یکی دیگر از شاگردان نامدار دکتر حبیب دوانلو محسوب می‌شود که درمان روانپویشی کوتاه مدت را در سال‌های ۱۹۸۹ تا ۱۹۹۲ نزد ایشان آموخت. شروع کار حرفه‌ای دکتر ژوزت تن هو-دلابیژ به سال ۱۹۷۲ و کار در انجمن نوروسایکوفیزیولوژی دانشگاه براسل بلژیک برمی‌گردد. با این حال عمده فعالیت ایشان مربوط به بعد از گذراندن دوره‌های آموزشی نزد دکتر دوانلو است. معروف‌ترین کتاب‌های ایشان یعنی نقشه‌ی راه ناخودآگاه و تسلط بر روان‌درمانی پویشی کوتاه مدت فشرده نیز به توضیح دقیق و روشن مفاهیم رویکرد دوانلو می‌پردازد.
کاترین هیکی
آخرین شاگرد برجسته‌ی دکتر حبیب دوانلو که قصد معرفی‌اش را داریم، دکتر کاترین هیکی است. هیکی تحصیلات پزشکی خود را در دانشگاه مموریال به اتمام رساند و برای ادامه‌ی تحصیلات در رشته‌ی روانپزشکی، به دانشگاه هاروارد رفت. این روانپزشک مانند بسیاری از روانپزشکانی که شاگرد دکتر دوانلو بودند، با بحران ناتوانی پزشکی در درمان بیماران مواجه شد. از این‌رو، وی برای حل این مشکل راهی دانشگاه مک گیل شد و به مدت ۱۲ سال به کارآموزی نزد دکتر دوانلو پرداخت. طبق گفته‌ها، وی درمان روانپویشی کوتاه مدت را از طریق برنامه آموزشی مداربسته آموخته است.
پس از اتمام آموزش، دکتر هیکی به دانشگاه مموریال نیوفاندلند بازگشت و در آنجا به عنوان استادیار به تدریس اصول درمانی دوانلو پرداخت. او در تمام این سال‌ها سعی کرده است که به توسعه‌ی مکتب حبیب دوانلو بپردازد. یکی از برجسته‌ترین آثار کاترین هیکی، کتاب روان‌درمانی پویشی فشرده و کوتاه مدت: مفاهیم و فنون نوین رویکرد وانلو است. او در این کتاب به شرح دقیق مکتب دوانلو، اصول و مبانی آن می‌پردازد. این کتاب به یقین، اثری ارزشمند در جهت پر کردن خلاء‌های فنی فنون قفل‌گشایی ناخودآگاه محسوب می‌شود. این کتاب توسط دکتر رسول حشمتی، در نشر ارجمند منتشر شده است.
جمع بندی
در این مقاله سعی کردیم که شما را با یکی از نوابغ دنیای روان‌درمانی روانپویشی، یعنی دکتر حبیب دوانلو بیشتر آشنا کنیم. کسی که توانست با تجدید نظر در مفاهیم روانکاوی کلاسیک، با تکیه بر مفاهیمی چون شناسایی دفاع‌ها، توجه به مفهوم انتقال، توجه به هیجانات و نمود جسمانی آنها به درمان بپردازد. در این مقاله آموختیم که رویکرد دوانلو به جهت کوتاه کردن مدت زمان درمان روانکاوی چقدر ارزشمند است. همچنین آموختیم که این معلم بزرگ، به تربیت چه اندیشمندان برجسته‌ای اقدام کرده و توانسته حتی پس از مرگش چراغ این مکتب را روشن نگه دارد. در آخر باید گفت که درمان نوین دوانلو، بی‌شک یکی از درمان‌هایی است که توانسته است سخت‌ترین و مقاوم‌ترین اختلالات روانی و حتی گاهی جسمانی را درمان کند. از این‌رو خوب است که اطلاعات خود را در این زمینه بالا ببریم.
