حساسیت و زودرنجی زمانی بروز می دهد که فرد زود آزرده میشود و نمیتواند در برابر مشکلات و حتی ناراحتیهای کوچک برخوردی منطقی داشته باشد؛ در واقع افراد زودرنج خیلی ناگهانی و در کمال تعجب اطرافیان، پرخاش میکنند، به گریه میافتند و قهر میکنند. البته بروز این عکسالعملها در افراد با هم فرق دارد و به نوع شخصیت بستگی دارد.این افراد میتوانند اطلاعات دریافتی از اطرافیان را به صورت عمیق پردازش کنند و خیلی عمیق روی چیزی تمرکز داشته باشند.
فرد زودرنج معمولاً دارای خودآزاری احساسی است و به راحتی از برخوردهایی که با روحیاتش سازگاری ندارند، ناراحت میشود. بنابراین، او باید به دنبال راههای درمان باشد. حساسیتهای رفتاری و زودرنجی میتواند به کاهش اعتماد به نفس و نوعی خودآزاری روانی منجر شود. افرادی که با این مشکل دست و پنجه نرم میکنند، از کودکان گرفته تا بزرگسالان، بهتر است راهکارهای ارائه شده در این زمینه را به دقت مطالعه کنند.
درک زودرنجی و شناسایی آن میتواند پیچیده باشد، زیرا این ویژگی به عنوان یک بیماری روانی به رسمیت شناخته نمیشود. با این حال، اگر به طور مکرر با احساسات منفی و واکنشهای شدید مواجه میشوید، ممکن است نیاز به توجه و بررسی بیشتر داشته باشید. افرادی که با زودرنجی دست و پنجه نرم میکنند، ممکن است از مشاورههای بهداشت روان بهرهمند شوند تا به درک بهتر احساسات و یافتن راهکارهای مؤثر برای مدیریت آنها کمک کنند. برای کسانی که قصد ازدواج با فردی حساس دارند، مشاوره پیش از ازدواج میتواند به درک بهتر شخصیت و نگرش طرف مقابل کمک کند و تصمیمگیری بهتری را تسهیل کند.
حساسیت و زودرنجی چه نشانه هایی دارد ؟
ممکن است بسیاری از افراد بعضی از نشانه ها و علائم حساسیت و زودرنجی را در موقعیت های خاصی از زندگی خود تجربه کرده باشند ولی یک فرد بسیار احساساتی و زود رنج همواره دارای بعضی از این نشانه ها و علائم با شدت زیاد است. محرک هایی وجود دارد که افراد حساس و زودرنج در زمان مواجه با این محرک ها صفات و نشانه های زیر را بروز می دهند که ما در موارد زیر انواع این علائم را معرفی و برسی می کنیم.
علائم حساسیت و زود رنجی درونی
- اکثرا افکار منفی بر او غلبه میکند.
- اگر در روند و روال عادی زندگی او تغییری ایجاد گردد دچار استرس و بی قراری می شود.
- معمولا اضطراب و تنش زیادی در مواجهه با موضوعات و مسائل بروز می دهد.
- هنگامی که از رسیدن به خواسته های خود ناکام بماند، احساس پوچی میکند.
- به دلیل مقایسه ی زندگی خود با دیگران، اغلب احساس نارضایتی دارند.
- همواره ترس از طرد شدن از سوی اطرافیان را دارند حتی برای مسائل جزیی کوچک
علائم حساسیت و زودرنجی نسبت به اطرافیان
- اهمیت بسیار زیادی به دیدگاه اطرافیان در مورد خود می دهد.
- هنگامی که از اطرافیان خود برنجند، آن ها را ترک می کند.
- احساست منفی زیادی را درون خود نگه می دارند و از بیان آشفتگی و احساسات منفی خود شرم دارد.
- انتقادپذیر نیست،حتی اگر انتقادات درست و منطقی باشد.
- معمولا احساس میکند مورد قضاوت اطرافیان قرار گرفته است.
- در مقابل هرگونه اصلاح و تغییرات جبهه میگیرد.
- اکثرا در فعالیت های جمعی و گروهی احساس نا آرامی دارد و حس می کند سودمند و تاثیر گذار نیست.
- در روابط احساسی و عاشقانه بیش از حد نگران قضاوت یا طرد شدن از سوی شریکش را دارد.
علائم حساسیت و زود رنجی نسبت به پیرامون
- شخصی که از حساسیت و زودرنجی رنج میبرد در محیط های شلوغ و پر سر و صدا احساس ناراحتی دارد.
- در مواجه با صداهای بلند و روشنایی زیاد و عطر های با رایحه قوی احساس ناراحتی می کند.
- در مواجه به صدای بلند، ترافیک و سایر اتفاقات ناخوشایند مثل تصادف عصبانی و یا وحشت زده می شود.
- هنگام گوش دادن به اخبار منفی، احساس ناراحتی می کند.
- با دنبال کردن و مشاهده عکس های مردم در شبکه های اجتماعی دچار ناراحتی می شود.
عوامل ایجاد حساسیت و زودرنجی در شخص چیست؟
معمولا اشخاص در مواجهه با مشکلات و ناراحتی ها واکنش های مختلفی از خود نشان می دهند. به عنوان مثال برخی از افراد پرخاش می کنند یا برخی دیگر گریه می کنند و افرادی نیز قهر می کنند. هر نوع عکس العملی که افراد در مواجهه با مسائل بروز می دهند از شخصی به شخص دیگر با هم متفاوت است و به شخصیت فرد بستگی دارد. افرادی هستند که حساس بوده و زود رنج هستند و عواطف و احساساتشان لطیف تر بوده که در برابر مشکل و ناراحتی بسیار زود ناراحت می شوند و نمی توانند در شرایط بحرانی و نابسامان تصمیم درستی بگیرند. علت ایجاد این حساسیت های زیاد و زود رنج بودن بعضی از افراد به شخصیت فرد، ژنیتیک، یادگیری و تربیت فرد در دوران کودکی بستگی دارد. در ادامه به برخی از عوامل و علل حساسیت و زودرنجی که ریشه در کودکی دارند می پردازیم :
- علل زیستی- جسمانی: این حالت در مواردی ناشی از اختلالات عصبی است.
- اختلالات عصبی یکی از عوامل زمینهساز حساسیتها هستند و افراد مبتلا به این نوع اختلالات نمیتوانند درد و ناراحتیهای عصبی خود را تحمل کنند. در نتیجه، این افراد بیشتر به زودرنجی و حساسیت واکنش نشان میدهند. بیماری های مداوم و درد کشی های دائم و همیشگی در دوران کودکی خود از دیگر عوامل است.
- علل روانی: گاهی حساسیت و زود رنجی ریشه روانی دارد،مثل کمبود اعتماد بنفس در فرد
- علل عاطفی: گاهی حساسیت ها به علل عاطفی هستند. کودکی که در شرایط عاطفی گوناگون محرومیت و ناکامی چشیده و رنج و نابسامانی هائی تحمل کرده ممکن است سر از حساسیت و زودرنجی درآورد.
- عوامل اجتماعی نیز میتوانند در بروز این نوع حساسیتها مؤثر باشند، به ویژه تأثیرات محیط خانواده و روابط اجتماعی
- علل تربیتی: عواملی و عللی است که از کوتاهی در اموزش به فرد در دوران کودکی سرچشمه میگیرد و منجر به حساسیت و زود رنجی در بزرگسالی می گردد.
زودرنجی در آقایان و خانمها
زودرنجی یک ویژگی فردی است و نمیتوان به طور قطع گفت که بیشتر در آقایان یا خانمها بروز میکند. این ویژگی به عوامل شخصی مانند میزان استرس، تجربههای گذشته، سبک زندگی، و روشهای مدیریت استرس بستگی دارد. به عبارت دیگر، زودرنجی میتواند در هر دو جنسیت وجود داشته باشد و به ویژگیهای فردی هر شخص مرتبط است.
زود رنجی در کودکان
در کودکان، زودرنجی ممکن است بخشی از فرآیند طبیعی رشد باشد و معمولاً در پی بیماریهای جسمانی نظیر عفونتهای ویروسی یا باکتریایی به وجود میآید. با این حال، زودرنجی در کودکان و نوجوانان ممکن است نشانهای از اختلالات خلقی یا رفتاری باشد که شامل موارد زیر است:
- اختلال اضطراب
- اختلال نقص توجه و بیش فعالی (ADHD)
- اختلال نافرمانی مقابلهای (ODD)
- افسردگی
طبق تحقیقی در سال ۲۰۱۹، درصد ابتلا به اختلالات رفتاری و خلقی در کودکان به شرح زیر است:
- ۴٪ اختلال رفتاری
- ۱٪ اضطراب
- ۲٪ افسردگی
زود رنجی در افراد مسن
زود رنجی در بزرگترها نیز ممکن است مشابه دلایل جوانترها باشد، با این تفاوت که ممکن است به دلیل دردهای جسمانی، انزوا، تنهایی، یا بیماریهای زمینهای بیشتر بروز کند. همچنین، تغییرات خلق و خو و بیقراری در بزرگترها میتواند نشانهای از بیماریهایی مانند آلزایمر، رایجترین نوع زوال عقل، باشد.
حساسیت و زودرنجی از چه طریقی قابل درمان است ؟
حساسیت و زودرنجی نیز مانند سایر اختلالات روانشناسی عوامل متفاوتی دارد. عوامل اصلی حساسیت و زود رنجی افراد داشتن اعتماد به نفس پایین و عدم اجتماعی بودن این افراد است که برای درمان نیاز به تمرین بر روی تقویت مهارت های رفتاری و افزایش اعتماد به نفس و … دارند. باید اطرافیانشان به آنها برای درمان حساسیت بیش از حد و زود رنجیشان کمک کنند. والدین باید اصول تربیتی صحیح را با دقت رعایت کنند تا از بروز این مشکلات در آینده برای فرزندانشان جلوگیری شود.
شرکت در دوره توسعه فردی و رعایت برخی از نکات نیز می تواند در درمان زودرنجی کمک شایانی کند مثلا با خود شرط کنید که هیچ گاه و در هیچ شرایطى بعد از یک گفت و گویی که به جر و بحث کشیده می شود، دیگر به آن فکر نکنید و آن را در ذهن خود ادامه ندهید.
با این که رفتارتان را کنترل می کنید اما با بیان ساده و صمیمانه دیگران را از وضعیت روانی خود مطلع کنید،مثلا به طرف مقابل تان بگویید که این رفتار یا حرفش، شما را ناراحت کرده است.
آیا میتوان به تنهایی زودرنجی را برطرف کرد؟
در حالی که درمانهای مشخص و قطعی برای زودرنجی وجود ندارد، روشهای مختلفی وجود دارد که میتوانید به تنهایی در خانه برای کاهش علائم آن استفاده کنید. با یادگیری و به کارگیری مهارتهای مقابلهای و انجام تغییرات مثبت در سبک زندگی، میتوانید به بهبود وضعیت خود کمک کنید. در زیر به چند روش برای مدیریت زودرنجی اشاره شده است:
- کاهش مصرف کافئین و محرکها: مصرف مواد محرک مانند قهوه، چای، تنباکو و سیگار را محدود کنید، زیرا این مواد میتوانند به شدت بر خلق و خو تأثیر بگذارند.
- محدود کردن مصرف الکل: مصرف الکل را کاهش دهید، چرا که میتواند باعث نوسانات خلقی و احساس زودرنجی شود.
- توجه به خواب: هدف قرار دادن حداقل ۷ ساعت خواب بدون وقفه در هر شب میتواند به بهبود خلق و خو و کاهش زودرنجی کمک کند.
- شناسایی عوامل استرسزا: عواملی که باعث ایجاد احساس زودرنجی و ناراحتی در شما میشود را شناسایی کنید و تلاش کنید تا آنها را کاهش دهید.
- فعالیتهای آرامشبخش: به فعالیتهایی مانند ورزش، مطالعه، گوش دادن به موسیقی، تماشای فیلم، و پیادهروی پرداخته و هر چیزی که شما را آرام میکند انجام دهید.
- تمرین ذهن آگاهی: تمریناتی مانند مدیتیشن، نفس کشیدن و یوگا را امتحان کنید. این روشها به شما کمک میکنند که ذهن خود را آرام کنید و احساسات منفی را به طور مؤثرتری مدیریت کنید.
با استفاده از این روشها و تلاش برای ایجاد تغییرات مثبت در سبک زندگی، میتوانید به بهبود وضعیت زودرنجی خود کمک کنید و کنترل بهتری بر احساساتتان داشته باشید.
راههای مقابله با زودرنجی
- احساسات را از کارها جدا کنید: برای درمان زودرنجی، سعی کنید احساسات خود را از کارهایی که انجام میدهید جدا کنید. با تمرکز بر “رویکرد کار عمیق”، از حواسپرتیها دوری کنید و بهترین بهره را از زمان خود ببرید.
- تعیین محدودیت زمانی: برای کارهای خود و حتی فکر کردن به موضوعات مختلف، محدودیت زمانی تعیین کنید. استفاده از تایمر گوشی موبایل میتواند به شما در مدیریت زمان و کنترل احساسات کمک کند.
- یادگیری نه گفتن: برای جلوگیری از ناراحتی ناشی از نارضایتی از خواستههای دیگران، توانایی خود را در ابراز مخالفت به صورت محترمانه تقویت کنید. هر چه بیشتر در این مهارت تسلط پیدا کنید، کمتر تحت تأثیر خواستههای دیگران قرار خواهید گرفت.
- پیشنهاد دهنده باشید: به جای انتظار برای تغییرات، فعالانه برای هدایت زندگی خود به سمت اهداف مورد نظرتان تلاش کنید. برنامهریزی و پیشنهادات خود را به کار ببندید و از بلاتکلیفی دوری کنید.
- خلاق و فعال باشید: فعالیتهای خلاقانه میتواند به بهبود حال شما کمک کند. از سکون و بلاتکلیفی دوری کنید و در فعالیتهایی که به بهبود روحیهتان کمک میکند، شرکت کنید.
- آماده شدن برای خواب: برای خواب بهتر، اقداماتی مانند حمام کردن پیش از خواب، انجام تمرینات تنفسی، مدیتیشن و ایجاد محیط آرام با نور کم را انجام دهید.
- دوری از عوامل استرسزا: تلاش کنید عوامل استرسزا را از خود دور کنید. این عوامل میتوانند متفاوت باشند، بنابراین شناسایی و حذف آنها میتواند به بهبود وضعیت عاطفی شما کمک کند.
- بیتفاوتی نسبت به نظرات دیگران: سعی کنید نظرات دیگران را کمتر تحت تأثیر قرار دهید. به یاد داشته باشید که نظر دیگران نباید بر احساسات شما تأثیر زیادی بگذارد.
- شناسایی عامل حساسیت: تلاش کنید عامل اصلی حساسیت و تحریکپذیری خود را شناسایی کنید. این شناخت به شما کمک میکند تا با علائم آن بهتر مقابله کنید.
- مهربانی با خود: خودتان را با مهربانی و دلسوزی درمان کنید. پذیرش حساسیت و تلاش برای کنترل آن میتواند به آرامش شما کمک کند و از ناراحتیهای بیشتر جلوگیری کند.
چه زمانی باید به درمان درمان زودرنجی به پزشک مراجعه کرد؟
اگر با زودرنجی شدید بهطور مداوم مواجه هستید و احساس میکنید که این موضوع بر زندگی روزمره و روابط شما تأثیر منفی گذاشته است، زمان آن رسیده که از کمک یک مشاور یا روانشناس بهره بگیرید. ممکن است مشکلات زمینهای وجود داشته باشد که با درمان صحیح، زودرنجی نیز بهبود یابد و به شما کمک کند تا به خلقوخوی آرام و متعادل خود برگردید.
سخن آخر
در این مطلب از کلینیک روانشناسی در تهران دکتر شیرین زاده به بررسی زودرنجی، علائم آن و راههای مقابله با آن پرداختیم. درمان زودرنجی برای حفظ سلامت روان، بهبود روابط و دستیابی به آرامش در درازمدت ضروری است. زودرنجی در صورت عدم کنترل میتواند منجر به مشکلاتی چون افسردگی، اضطراب، مشکلات کنترل خشم و سوء مصرف مواد شود. اگر بهموقع اقدام نکنید، ممکن است مشکلات جدیتری در آینده برای شما ایجاد کند و بر کیفیت زندگیتان تأثیر بگذارد. برای کنترل این احساسات و پیدا کردن راهحل مناسب، استفاده از آزمونهای روانشناسی میتواند مفید باشد.
