افراد در هر سنی ممکن است با احساس اضطراب یا عصبی بودن مواجه شوند. البته اضطراب به عنوان یک واکنش طبیعی به استرس باعث مدیریت بهتر موقعیتها و مشکلات متعدد خواهد شد. اما در صورتی که اضطراب بسیار زیاد بوده و فرد در تمام اوقات زندگی مضطرب باشد، میتوان آن را یک بیماری در نظر گرفت. در حال حاضر اضطراب یکی از بیماریهای شایع در بین سالمندان است که میتواند بسیاری از رویدادهای زندگی آنها را تحت تاثیر قرار دهد. افراد سالمند ممکن است به دلایل مختلفی به اختلالات اضطرابی دچار شوند. در ادامه به بررسی موضوع انواع اضطراب در سالمندان و دلایل، علائم و راههای درمان خواهیم پرداخت.
اضطراب در سالمندان چیست؟
اضطراب در سالمندان به عنوان یک واکنش طبیعی نسبت به شرایط پراسترس میتواند اختلالات متعددی را در روحیه افراد سالمند ایجاد کند. انواع اضطراب در سالمندان از قبیل اختلال هراس، فوبیا، اضطراب اجتماعی و اضطراب فراگیر در دوران سالمندی وجود دارند و ممکن است علائم آنها به درستی تشخیص داده نشوند. در صورتی که علائم بالینی مربوط به اضطراب در زندگی سالمندان توسط کلینیک روانشناسی در تهران به درستی تشخیص داده شده و راهکارهایی برای کاهش استرس به کار رود، میتوان تواناییهای عملکردی سالمندان را به نحو موثری بهبود بخشید.
علت اضطراب در سالمندان
دلایل متعددی برای ایجاد اضطراب در سالمندان وجود دارد. بیماریهای مزمن از قبیل بیماریهای قلبی عروقی، تیروئید، دیابت یا اختلالات خواب و مصرف برخی داروهای استروئیدی و ضد افسردگی میتواند موجب بروز اضطراب در سالمندان شود. از طرفی تغییرات فیزیکی و جسمانی نظیر کاهش قدرت و توانایی افراد با افزایش سن، نگرانیهای مربوط به مسائل اقتصادی و اجتماعی، اختلالات ترس و ایجاد احساس تنهایی در افراد نیز از عوامل دیگر ایجاد اضطراب در دوران پیری هستند.
عوامل متعددی روی ایجاد اضطراب در افراد سالمند نقش دارند. بروز مشکلات مالی و فقر. زوال عقل. ایجاد ناتوانی و محدودیت در انجام حرکات. بیماریهای جسمی و کاهش توانایی در انجام کارهای شخصی از جمله دلایل بروز اختلالات مربوط به اضطراب در سالمندان است. افراد سالمند در سنین پیری در مورد طرد شدگی یا زندگی در خانه سالمندان نگران بوده و این موضوع میتواند از دلایل اصلی ایجاد استرس در زندگی آنان باشد.
مرگ اقوام و نزدیکان همراه با نگرانی در مورد وضعیت مالی در دوران بازنشستگی میتواند باعث ایجاد استرس در افراد کهنسال شود. هر تغییر جدیدی در زندگی افراد سالمند به عنوان یک رویداد استرسزا تلقی شده و ناامیدی و اضطراب را در آنها افزایش میدهد.
عوامل زمینهای به وجود آورنده اضطراب در سالمندان
اضطراب در سالمندان به عنوان یکی از مسائل شایع در زندگی سالمندان از اهمیت زیادی برخوردار است. اختلالات مربوط به اضطراب با افزایش سن بیشتر شده و در برخی موارد شدت زیاد آن باعث ایجاد اختلال در فعالیتهای روزمره خواهد شد. همچنین سلامتی افراد سالمند را نیز تحت تأثیر قرار میدهد.
تغییرات فیزیولوژیکی و عملکردی بدن در دوران پیری از دلایل اصلی اضطراب است. بسیاری از سیستمهای بدنی مانند سیستم عصبی و هورمونی تحت تأثیر این تغییرات قرار گرفته و عملکرد مغز، نظم خواب و بیداری و هورمونها نیز تغییر میکنند. عوامل اجتماعی و روانی نیز میتوانند باعث بروز اضطراب در سالمندان شوند. عواملی نظیر شرایط مسکن، از دست دادن استقلال، بازنشستگی، مرگ عزیزان، احساس ناامنی و نگرانی را در آنها افزایش میدهد. بیماریها و مشکلات جسمی، افت توانایی فیزیکی، وابستگی به داروها و عوارض جانبی آنها نیز عواملی برای تأثیر منفی روی روان و روحیه سالمندان و بروز اضطراب است. تجربیات قبلی در زندگی شخصیت فرد، سطح تحصیلات، میزان مهارتها و حتی وضعیت مالی او نیز میتوانند باعث تشدید اضطراب در دوران سالمندی میشود. از جمله عوامل زمینهای به وجود آورنده انواع اضطراب در سالمندان میتوان به موارد زیر اشاره کرد.
- وجود بیماریهای مزمن و افزایش اضطراب در دوران پیری
- ایجاد احساسات منفی در مورد بدتر شدن سلامتی، کاهش توانایی عملکرد بدن و وضعیت جسمانی
- بروز اختلالات مربوط به خواب، بیخوابی و افزایش اضطراب همراه با بیدار شدن در شب
- عوارض جانبی مربوط به مصرف داروهای ضد افسردگی یا استروئیدها
- مصرف الکل و داروهای نامناسب
- داشتن زندگی روزمره استرسزا و مشکلات مربوط به مسائل مالی، اجتماعی، خانوادگی و شغلی
- اختلالات مربوط به ترس و اضطراب که از دوران کودکی ایجاد شده باشند.
- بروز نگرانی بیش از اندازه در مورد مسائل اقتصادی و سیاسی
علائم اضطراب در سالمندان چیست؟
استرس در دوران سالمندی میتواند با نشانههایی نظیر تپش قلب، افزایش سرعت تنفس، افزایش فشار خون، مشکلات گوارشی، تهوع، استفراغ و سوزش معده، ایجاد سردرد، لرزش عضلات و دستها، سایش دندانها و سردی دست و پا خود را نشان دهد. علائم اضطراب در دوران سالمندی در اغلب موارد مشابه علائم اضطراب در دوران جوانی است. در ادامه یک سری از علائم مربوط به اضطراب در افراد سالمند معرفی شده است. در صورت مشاهده هر کدام از این موارد نیاز است تا فرد بزرگسال به روانشناس سالمند مراجعه کرده و راهکارهای مؤثری را برای درمان اضطراب در سالمندان و کاهش آن مورد استفاده قرار دهد.
- سختی در تنفس: یکی از نشانههای اضطراب در سالمندان سختی در تنفس است. بسیاری از افراد سالمند در مواجهه با اضطراب این علائم را تجربه کرده و ممکن است باعث ایجاد مشکل در روند زندگی آنها شود.
- لرز در بدن: وجود اختلالات اضطرابی در افراد سالمند همراه با استرس میتواند باعث لرزش بدن افراد مسن شود. همچنین این افراد در این دوران تپش قلب سریع و نامنظم همراه با درد قفسه سینه را به دلیل اضطراب زیاد تجربه خواهند کرد. با استفاده از روشهای کاهش اضطراب در سن پیری میتوانید اختلالات را کاهش داده و گام مؤثری در بهبود کیفیت زندگی این افراد بردارید.
- تعرق زیاد: یکی از علائم فیزیکی انواع اضطراب در سالمندان تعرق زیاد است که میتواند همراه با دیگر علائم مربوط به اضطراب در سالمندان بروز کند. اغلب این علائم در اثر اضطراب اجتماعی ایجاد شده و ممکن است مانع از حضور فرد در اجتماع شود.
- تهوع و سردرد: نگرانیهای جسمانی، مالی و غیره میتواند باعث بروز علائمی از قبیل تهوع و سردرد شود. افراد مضطرب در دوران کهنسالی ممکن است اشتهای خود را از دست داده و به دلیل اضطراب زیاد یا ترس از آینده، علائم مختلفی را تجربه کنند.
- سرگیجه: اضطراب در سالمندان میتواند باعث بروز سرگیجه در افراد سالمند شود. این افراد به دلیل کاهش تواناییهای جسمانی از قبیل از دست دادن تعادل دچار اضطراب در دوران سالمندی خود شدهاند و خطر زمین خوردن نیز در این افراد افزایش پیدا میکند.
- مشکلات گوارشی سالمندان: یکی از بیماریهای شایع سیستم گوارشی در سالمندان، بیماریهای التهابی روده است. این افراد به دلیل تجربه استرس و اضطراب ممکن است به مشکلات گوارشی از قبیل یبوست، هموروئید، سندروم روده تحریکپذیر و دیگر مشکلات شایع روده بزرگ مبتلا شوند.
- خستگی در سالمندان: یکی دیگر از علائم اضطراب در دوران سالمندی احساس خستگی در این افراد است. به طور کلی خستگی در صورت ایجاد اختلال در سطوح هورمونی، تامین اکسیژن یا وضعیت ذهنی و عاطفی افراد کهنسال ایجاد میشود. در صورتی که درمان استرس سالمندان به عنوان زمینه ساز خستگی انجام نشود، میتواند به مشکلات دیگر از قبیل اختلال در خواب، کاهش وزن و موارد دیگر منجر شود.
- درد قفسه سینه که ممکن است با بیماریهای دیگر اشتباه گرفته شود: اضطراب در سالمندان میتواند باعث ایجاد درد قفسه سینه به صورت شدید و ناراحتکننده شود. این درد معمولاً در قسمت بالای قفسه سینه در سمت چپ و همراه با مشکلات تنفس است. در بیشتر موارد درد در قفسه سینه ناشی از انواع اضطراب در سالمندان با مشکلات قلبی اشتباه گرفته خواهد شد. البته پزشک میتواند با گرفتن شرح و معاینه فرد مسن یا از طریق نوار قلب، درد ناشی از اضطراب یا سکته قلبی را تشخیص دهد.
- ترس و نگرانی زیاد یا غیر منطقی: ترس و نگرانی زیاد نیز از علائم اختلال اضطرابی و علت بی قراری در پیری بوده و ممکن است همراه با دیگر علائم از قبیل خواب بد، تنش عضلانی، ضربان قلب و یا امتناع از انجام فعالیتهای روتین بروز کند. در این موارد رویدادهای استرس زا مانند مرگ عزیزان نیز باعث افزایش استرس و علائم آن خواهند شد.
- افکار وسواسگونه: اختلالات اضطرابی در سالمندان میتوانند باعث ایجاد افکار وسواس گونه و عدم کنترل افکار منفی یا عدم تمرکز و فراموشی شوند. این افکار میتوانند شامل وسواسهای فکری در ذهن و یا در عملکرد افراد شوند.
- فراموشی در سالمندان: افزایش اضطراب در سالمندان باعث اختلال حافظه، فراموشی ناگهانی و دیگر علائم اضطراب در سالمندان خواهد شد. ممکن است این نوع فراموشی با بیماریهای اختلال ذهن مانند آلزایمر اشتباه گرفته شود .در حالی که فراموشیهای مربوط به اضطراب ریشه در رویدادهای استرسزا داشته و این نوع فراموشی به دلیل نگرانیهای شدید ایجاد میشوند.
- افزایش ضربان قلب: یکی از دلایل افزایش ضربان قلب در سالمندان اضطراب و استرس است. به طور کلی ضربان قلب نرمال در این سن بین ۶۰ تا ۱۰۰ ضربه در دقیقه بوده و افزایش این رقم میتواند نشان دهنده اختلالات اضطرابی در افراد سالمند باشد.
- دوری از محیطهای اجتماعی: کاهش اعتماد به نفس و یا نقصان در فعالیت و تحرک، باعث بروز اضطراب و از دست دادن دوستان و نزدیکان خواهد شد. اضطراب زمینه ساز دوری از محیطهای اجتماعی بوده و فرد کهنسال را در معرض اختلالات مزمن دیگر قرار میدهد.
- عدم انجام فعالیتهای روزمره: انواع اضطراب در سالمندان میتواند باعث ایجاد اختلال در انجام فعالیتهای روزمره افراد کهنسال شود. مشکلات جسمانی مانند سرگیجه، لرز در بدن یا مشکلات تنفسی که در نتیجه اضطراب زیاد ایجاد میشوند، باعث کاهش علاقه به انجام فعالیتهای روزمره، فعالیتهای بدنی و روابط اجتماعی در افراد مسن خواهند شد.
- تغییر در تغذیه: ایجاد مشکلات روحی و روانی که در اثر اضطراب ایجاد میشوند علاوه بر مشکلات گوارشی، میتوانند باعث بروز تغییرات در تغذیه افراد سالمند شوند. پیروی از رژیم غذایی مناسب و ایجاد تغییرات در سبک زندگی میتواند اضطراب را در سالمندان کاهش داده و تاثیرات مثبتی روی بهبود شرایط جسمی، روحی و تغذیهای آنها ایحاد کند.
انواع اضطراب در سالمندان
اضطراب در افراد سالمند میتواند انواع مختلفی داشته و دلایل و عوامل بروز آن نیز متفاوت باشد. در ادامه انواع اضطراب در سالمندان را بررسی خواهیم کرد.
- اختلال اضطراب فراگیر(Generalized Anxiety Disorder): اضطراب فراگیر افکاری مانند احساس عقب ماندگی، نگرانی و ناامیدی دائمی را در افراد ایجاد میکند. در صورتی که فرد مسن به اضطراب فراگیر دچار شود، در تمرکز و خوابیدن با مشکلاتی مواجه شده و ممکن است احساس خستگی شدید، حالت تهوع، گرگرفتگی و تنگی نفس را تجربه کند. برای بهبود اختلالات مربوط به اضطراب فراگیر بهتر است با یک روان درمانگر مشورت کرد.
- فوبیا(Phobia): نوع دیگری از اضطراب در دوران کهنسالی، فوبیا است که ممکن است به شکل ایجاد ترس شدید از یک رویداد، یک چیز خاص یا از یک مکان خود را نشان دهد. مهمترین ویژگی فوبیا غیر منطقی بودن این احساس در افراد است. زمانی که فرد دچار ترس و فوبیا میشود هیچگونه تهدید واقعی برای وی وجود ندارد. فوبیا به عنوان یکی از انواع اضطراب در سالمندان به شکل ترس از مرگ، ترس از دست دادن خانواده و زندگی به صورت تنهایی بروز میکند.
- اختلال پانیک (Panic disorder): اختلالات پانیک یا احساس وحشت ناگهانی، یکی دیگر از انواع اضطراب در دوران سالمندی است. این اختلال اغلب با نشانههایی مانند درد در قفسه سینه، حالت تهوع و سرگیجه، ضعف و ضربان قلب بالا شناسایی میشود. دلیل اصلی بروز پانیک عوامل تحریککننده خارجی نیست. حملات پانیک نیز ظرف چند دقیقه به اوج رسیده و سپس کلیه علائم آن از بین میرود. افرادی که دچار اختلال پانیک هستند نباید به هیچ عنوان تنها زندگی کنند.
- اختلال وسواس اجباری (Obsessive-compulsive disorder): وسواس اجباری از نوع اختلالی شامل داشتن افکار مزاحم دائمی درون ذهن است. افراد سالمندی که به این نوع اختلال دچار میشوند، یک رفتار خاص را به شکل دائمی تکرار کرده و از این طریق تلاش میکنند تا اضطراب خود را کنترل کنند. اختلال وسواس اجباری در حالت شدید ممکن است باعث آسیب زدن فرد به خود و یا دیگران شود.
- اختلال استرس پس از سانحه (Post-traumatic stress disorder): منظور از اختلال استرس پس از سانحه، اضطراب ایجاد شده در پی یک رویداد آسیبزا است. در برخی موارد نشانههای مربوط به این نوع اضطراب به عنوان علت بی قراری در پیری ممکن است طی سالها بعد از بروز حادثه تلخ ایجاد شوند. اغلب قرارگیری در موقعیتهای مشابه با حوادث گذشته باعث تشدید این اختلال خواهد شد.
تشخیص اضطراب در سالمندان
با توجه به اینکه علائم مربوط به اضطراب در سالمندان با علائم سایر بیماریهای جسمی مشابه است، تشخیص اضطراب و درمان استرس سالمندان با مشکلاتی مواجه خواهد بود. از این رو افراد سالمند برای تشخیص اضطراب باید توسط پزشک متخصص معاینه شوند. مراجعه زودهنگام به پزشک برای درمان این اختلالات اهمیت زیادی دارد. در صورتی که پزشک علائم زیر را در سالمند شناسایی کند، ممکن است نسبت به بروز انواع اضطراب در سالمندان مطمئن شود.
تغییر در اشتها، تغییرات شدید وزن یا بروز بیاشتهایی در سالمندان
- بروز رفتار و اخلاق نامناسب و غیر طبیعی به مدت بیشتر از دو هفته
- بروز اختلال در تفکر، تمرکز و از دست دادن حافظه
- ایجاد افکار منفی، درماندگی سردرگمی و یا صحبت در مورد خودکشی
- کنارهگیری اجتماعی و عدم علاقه به داشتن روابط در اجتماع
- بروز احساس خستگی ناگهانی و بیدلیل به عنوان علت بی قراری در پیری
- ایجاد تغییر در وضعیت خواب و یا بروز اختلال در خوابهای شبانه روزی
راهکارهایی در برطرف کردن حال مضطرب سالمند
برای اینکه بتوان راهکار مناسبی برای درمان ترس در سالمندان ارائه کرد، باید نوع اضطراب آنان را تشخیص داد. راههای مختلفی برای کنترل این اختلال و درمان استرس سالمندان وجود دارد. معمولاً متخصصان روانشناسی از ترکیبی از راههای مختلف برای درمان اضطراب در سالمندان استفاده میکنند. استفاده از شبکه پشتیبانی دوستان، خانواده و اطرافیان، داشتن سبک زندگی سالم همراه با رژیم غذایی مناسب، مراقبت دقیق و کنترل شده از سالمند از جمله راهکارهای برطرف کردن حال مضطرب است.
درمان اضطراب در سالمندان
درمان استرس سالمندان ممکن است بسیار طولانی و زمان بر باشد. این افراد باید طی این دوران زیر نظر پزشک متخصص درمان خود را دنبال کنند. همچنین درمان اضطراب در افراد سالمند ممکن است روش ثابت و مشخصی نداشته باشد. زیرا اغلب پزشکان از روشهای درمانی ترکیبی همراه با مصرف داروهای خاص برای کنترل علائم بهره میبرند. از جمله داروهای مورد استفاده برای درمان استرس سالمندان میتوان به اگزازپام، آلپرازولام، دیازپام یا بنزودیاپینهایی نظیر کلردیازپوکساید اشاره کرد. داروهای نام برده باعث کاهش فعالیت سمپاتیک در مغز شده و به مرور زمان، نشانههای اضطراب در سالمندان را کاهش میدهند.
- ورزشهای روزمره و منظم: انجام حرکات ورزشی طبق شرایط جسمانی افراد مسن و یا تمرینات تنفسی در قالب جلسات یوگا و پیادهروی میتوانند باعث بهبود علائم اضطراب در سالمندان شوند. همچنین ورزش باعث افزایش اکسیژن در خون و کاهش استرس خواهد شد. ورزشهای گروهی به عنوان روش درمان استرس سالمندان باعث کاهش احساس تنهایی در افراد سالمند شده و انگیزه و امید آنها به زندگی را چند برابر خواهد کرد.
- استخدام پرستار: پرستار سالمند با ایفای نقش همدم برای وی، باعث کاهش احساس تنهایی در سالمند میشود. پرستاران علاوه بر مراقبت جسمانی با هم صحبتی میتوانند باعث کاهش علائم استرس و انواع اضطراب در سالمندان شوند.
- مسافرتهای تفریحی و زیارتی: یکی از راههای درمان استرس، مسافرت، حضور در طبیعت و آرامش فکری است. البته برخی از سالمندان سفرهای زیارتی را به سفرهای تفریحی ترجیح میدهند.
بهترین داروها برای درمان اضطراب در سالمندان کدام است؟
اغلب پزشک مصرف برخی از داروها را برای درمان اضطراب در سالمندان تجویز میکند. از مهمترین داروهای قابل مصرف برای کنترل علائم انواع اضطراب در سالمندان میتوان به آلپرازولام، اگزازپام دیازپام و کلرودیازپوکساید اشاره کرد. مصرف این داروها برای درمان ترس در سالمندان در کنار فعالیتهای اجتماعی و سرگرمیهای جمعی، خواب و استراحت، انجام فعالیتهای ورزشی و رژیم غذایی مناسب میتواند برای علت بی قراری در پیری مفید باشد.
راههای ایجاد حس خوب در سالمند مضطرب
صحبت در مورد احساسات و نگرانیهای سالمندان باعث افزایش اعتماد به نفس آنان شده و ارتباطات اجتماعی و خانوادگی آنها را افزایش میدهد. علاوه بر آن، راهکارهای مؤثری برای ایجاد حس خوب در افراد مسن وجود دارد که میتواند انواع اضطراب در سالمندان و اختلالات مربوط به آن را کنترل کرده و به شکل مؤثری بهبود دهد. از جمله راههای ایجاد احساس خوب و درمان ترس در سالمندان میتوان به موارد زیر اشاره کرد.
شناخت دقیق اضطراب
در ابتدا باید عوامل اصلی بروز اضطراب سالمندی و یا تجدید آن را در افراد شناسایی کرد. این موضوع میتواند به کنترل بهتر رفتارهای افراد مسن کمک کرده و راههای رهایی از استرس را نیز شناسایی کند.
برخورداری از شبکه پشتیبانی اجتماعی
دوستان و اطرافیان سالمندان نقش مهمی در کاهش اختلالات اضطراب ایفا میکنند. در صورتی که فرد سالمند حلقهای از افراد قابل اعتماد را در اطراف خود داشته باشد، میتواند به راحتی با اختلالات اضطراب کنار آمده و آنها را کاهش دهد.
سبک زندگی سالم و متعادل
یکی از راهکارهای رهایی از اختلال اضطراب در افراد سالمند، داشتن سبک زندگی سالم است. خواب، استراحت کافی در شبانه روز، انجام فعالیتهای بدنی و ورزشی، رژیم غذایی مناسب، حضور در اجتماعات و داشتن سرگرمیهای جمعی همگی از جمله موارد مهم در کاهش اضطراب افراد مسن و درمان ترس در سالمندان محسوب میشوند.
راهنمای رفتار اطرافیان با سالمند دچار اضطراب
اطرافیان میتوانند نقش مؤثری در درمان اضطراب در افراد سالمند داشته باشند. هم صحبتی اطرافیان با افراد سالمند از بروز حملات عصبی جلوگیری کرده و باعث کاهش علائم اضطراب در افراد سالمند خواهد شد. همچنین حضور در مراسمها و دورهمیهای خانوادگی، داشتن سرگرمیهای آرامبخش مانند نقاشی، نوازندگی و باغبانی، تمرینات یوگا، ورزش و بازیهای فکری، همگی از جمله موارد مؤثر در مهار اضطراب افراد مسن به شمار میروند.
مراقبت از سالمندان دچار اضطراب
مراقبت و کنترل اضطراب در سالمندان باید زیر نظر پزشک متخصص انجام گیرد. با این حال مراقبان افراد سالمند و یا پرستاران نیز میتوانند خدمات متنوعی را برای مراقبت از سالمندان و کنترل اضطراب در آنها انجام دهند.
جمعبندی
در این مطلب به دلایل اصلی بروز بیماری اضطراب در پیری پرداختیم. بسیاری از راهکارهای ارائه شده از جمله حفظ ارتباطات خانوادگی، تشویق به فعالیتهای ورزشی منظم و داشتن سبک زندگی سالم میتوانند در کنترل استرس به سالمندان کمک کنند. خواندن دعا و نیایش، هم صحبتی با همسالان، داشتن سرگرمیهای متنوع و شرکت در فعالیتهای گروهی از جمله توصیههای طلایی برای سیدن به آرامش در دوران سالمندی و مدیریت انواع اضطراب در سالمندان محسوب میشوند.
سوالات متداول
علت اصلی اختلال اضطراب در سالمندان چیست؟
بیماریها و مشکلات جسمی، توانایی محدود در انجام کارهای روزمره، مرگ عزیزان و تنهایی از مهمترین علتهای بیقراری و اضطراب در سالمندان است.
اضطراب در سالمندان با چه علائمی شناسایی میشود؟
تنگی نفس، ایجاد سرگیجه و سردرد، بیماریهای گوارشی و درد در قفسه سینه از جمله علائم اضطراب در سنین پیری هستند.
مهمترین عوامل ایجادکننده اضطراب در دوران سالمندی کدامند؟
بروز اختلالات عقلی مانند زوال عقل، فقر و مشکلات مالی و اقتصادی، عوارض داروهای مصرفی و غیره میتوانند باعث ایجاد اضطراب و استرس در سالمندان شوند.
