نشانه ها و روش درمان اختلال استرس پس از سانحه یا PTSD

PTSD چیست؟

اختلال استرس پس از حادثه یا PTSD از انواع اختلالات روانی محسوب می شود. تجربه حادثه غم انگیز و ترسناکی در گذشته باعث ایجاد این اختلال می گردد.افراد مبتلا به این اختلال به طور مداوم صحنه حادثه را مرور می کنند.

اختلال استرس پس از حادثه با اصطلاح  “shell shock ” خوانده می شد. shell shock در لغت به معنای ترس و اضطراب در اثر صدای انفجار است. این اصلاح اولین بار برای جانبازان پس از جنگ داخلی در ایالات متحده (پس از جنگ جهانی اول) خوانده شد. این اختلال از آن زمان به بعد بیشتر مورد توجه عموم قرار گرفت.

حوادث آسیب زای دیگری غیر از جنگ وجود دارند. از جمله می توان به بلایای طبیعی مانند سیل، زلزله، قتل، آدم ربایی، تجاوز،شکنجه، اسارت، تصادف، سقوط هواپیما اشاره کرد. گاهی اوقات حادثه غم انگیز به طور مستقیم برای خود شخص اتفاق نمی افتد. بلکه برای شخص یا اشخاصی از نزدیکانش اتفاق می افتد.

اکثر مبتلایان به اختلال استرس پس از حادثه در طول روز صحنه ی حادثه را مانند کابوسی در ذهنشان زنده نگه می دارند. این کابوس ها و یادآوری ها ممکن است برای مدتی از بین بروند. اما بدون هیچ دلیل خاصی دوباره بازگردند.

اضطراب بعد از سانحه یا اضطراب پس از سانحه یا اختلال استرسی پس از آسیب روانی و یا اختلال تنش زای پس از رویداد یا PTSD نوعی از اختلالات روانشناسی و روانپزشکی است. PTSD در اثر حوادث غم انگیز یا وحشتناک به وجود می آید. به صورت کلی، این اختلال در دو حالت رخ می دهد:

1. حادثه یا اتفاقی که به طور مستقیم تجربه شخصی فرد بوده است.
2. در اثر مشاهده یک واقعه غم انگیز و یا وحشتناک که برای شخص دیگری رخ داده و فرد شاهد آن بوده است.

افراد مبتلا به PTSD معمولا در اثر آسیب های روانی، نشانه ها و علائمی از خود بروز می دهند. آن ها معمولا افکار و خاطرات کابوس واری از حادثه در حافظه خود دارند که گاه و بیگاه از ذهن آن ها می گذرد. این افراد از نظر عاطفی سرد می شوند. احساسات سرد مبتلایان به PTSD به طور ویژه در مواجهه با افراد نزدیک آن ها قابل مشاهده است.

نشانه‌های اختلال استرس پس از سانحه دسته‌بندی‌های مختلفی دارد.اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) که یک بیماری روانی مهم به حساب می‌آید، با نشانه‌هایی نظیر اجتناب و برانگیختگی سیستم عصبی پس از تجربه یا مشاهده یک واقعه آسیب‌زا تشخیص داده می‌شود. اختلال استرس پس از سانحه اغلب در افراد مشغول در عملیات نظامی رخ می‌دهد. PTSD همچنین در اشخاص درگیر در تجربیات آسیب‌ها و حوادث نیز بروز می‌دهد.

استرس پس از سانحه در تصادفات اتوموبیل و جراحات ناشی از خودرو گرفته تا تجارب تجاوز و سواستفاده مشاهده می‌شود. در گذشته PTSD نوعی اختلال اضطرابی به حساب می‌آمد. اکنون این اختلال به عنوان یک اختلال مرتبط با استرس و تروما طبقه‌بندی می‌شود. معیارهای اختلال استرس پس از صانحه شامل تجربه رویدادهای آسیب‌زا، وجود چهار مجموعه از نشانه‌ها و دو زیرمجموعه می‌باشد. همچنین در زمینه با مدت بروز نشانه‌ها، چگونگی تاثیر آن بر عملکرد فرد و نقش مواد و بیماری‌های پزشکی در آن نیز الزاماتی وجود دارد. برای تشخیص این اختلال در کودکان زیر سن دبستان راهنمای تشخیصی جداگانه‌ای وجود دارد. بنابراین توضیحات زیر مربوط به افراد سنین ۷ سال و بالاتر است.

آیا اضطراب بعد از سانحه برای گروه خاصی رخ می دهد؟

همانطور که گفتیم این اختلال ممکن است در اثر تجربه شخصی فرد و یا مشاهدات او باشد. البته در مورد دوم، معمولا رخ دادن حادثه برای افراد نزدیک به فرد می تواند منجر به PTSD شود. مثلا در زلزله ها مشاهده شده که پس از فوت تعدادی از افراد خانواده، فرد به اختلال اضطراب بعد از سانحه دچار شده است. این افراد به صورت ناخودآگاه، بارها در طول شبانه روز حادثه را کابوس وار می بینند. این یادآوری ها زمان و قانون مشخصی ندارند. ممکن است مدتی به صورت کامل از ذهن فرد مبتلا پاک شوند. اما پس از آن برای دوره نامشخصی باز هم هر روز مانند یک فیلم از ذهن او عبور کنند.

این اختلال هیچ ربطی به سن فرد ندارد. ممکن است برای کودک چند ساله تا افراد بالای ۷۰ سال رخ دهد. PTSD معمولا همراه با افسردگی، تشویش ذهنی، مصرف مواد مخدر و استرس مزمن است. علائم هر مریض مبتلا به این اختلال ممکن است بر اساس میزان درگیری او شدید و یا خفیف باشند. این افراد معمولا بسیار تحریک پذیر، پرخاشگر و عجول هستند. نوع شدید PTSD در شغل افراد اختلال ایجاد کرده و فرد را در معاشرت با دیگران ناتوان می کند. PTSD ممکن است برای هر شخصی که تجربه حادثه تلخ را دارد، پیش بیاید. در مواردی مانند قتل ممکن است این اختلال شدیدتر از سایر حوادث از جمله بلایای طبیعی باشد. زیرا در قتل، حادثه توسط شخصی خاص صورت می گیرد.

PTSD با چه مشکلات دیگری همراه است؟

اختلال استرس پس از حادثه به سن خاصی بستگی ندارد. حتی در برخی مواقع در کودکان نیز مشاهده شده است. این اختلال می تواند با اختلالات روانی دیگری مانند افسردگی، اعتیاد و اضطراب همراه باشد. میزان بروز این اختلالات در افراد مختلف متفاوت، گاهی خفیف و گاهی شدید است.

در برخی اوقات افراد با PTSD به راحتی تحریک و خشمگین می شوند. در موارد شدیدتر، آنها در کار و معاشرت با مشکلاتی روبه رو می شوند. در مواقعی که حادثه توسط فرد دیگری رخ دهد، علائم بیمار تشدید پیدا می کند. از جمله این حوادث می توان به قتل، تجاوز، شکنجه و … اشاره نمود. این دسته از وقایع با حوادث دیگر مانند سیل، زلزله و … تفاوت بسیاری دارند.

نشانه‌های اختلال استرس پس از سانحه

معیارهای تشخیصی رسمی برای تشخیص اختلال استرس پس از سانحه را در زیر مشاهده می‌کنید :

نشانه‌های اختلال استرس پس از سانحه :  ملاک A  (رویداد تروما یا آسیب‌زا)

بازماندگان تروما می‌بایست در معرض وقوع و یا تهدید موارد زیر قرار گرفته باشند :

• مرگ
• آسیب‌دیدگی جدی
• خشونت جنسی

قرار گرفتن در معرض حوادث به این روش‌ها صورت می‌گیرد :

• قرار گرفتن در معرض مستقیم
• به عنوان شاهد
• قرار گرفتن در معرض غیرمستقیم. به عنوان مثال، شنیدن داستان واقعه از زبان دوست صمیمی یا افراد دیگر. تجربه شنیده‌شده می‌بایست غیرمستقیم، تصادفی و یا بر اثر خشونت باشد.
• مواجه مکرر به صورت غیرمستقیم در برابر رویدادهای تروماتیک و ناراحت‌کننده (مواجه توسط افراد حرفه‌ای مانند پلیس‌ها). مواجه غیرحرفه‌ای از طریق رسانه‌ها به شمار نمی‌رود.

بسیاری از متخصصات حرفه‌ای حوزه تروما، بین آسیب‌های بزرگ تروما (افراد ذکرشده در لیست بالا) و آسیب‌های کوچک تروما، تمایز قائل می شوند.  ترومای کوچک شامل غم و اندوه، طلاق، مواجه افراد غیرحرفه‌ای و رسانه‌ها در مغرض تروما و یا سواستفاده عاطفی در کودکی می‌باشد. به عقیده پزشکان این بیماری‌ها امکان به وجود آوردن استرس پس از سانحه را افزایش می‌دهند. (حتی اگر واجد شرایط لازم برای تشخیص اختلال استرس پس از سانحه نباشند).

دیگر برای تشخیص فرد مبتلا به اختلال  نیاز به واکنش شدید احساسی حین وقوع رویداد نیست. با این شرایط، بسیاری از جانبازان و بازماندگان تجاوز جنسی در گذشته شامل این اختلال نمی‌شوند.

نشانه‌های اختلال استرس پس از سانحه : ملاک B (نفوذ یا تجربه مجدد)

این نشانه‌ها روش‌های تجربه دوباره این رویدادها نشان می‌دهد. این نشانه‌ها شامل :

• افکار یا خاطرات سرزده
• کابوس‌های شبانه مرتبط با رویداد تروماتیک
• بازگشت به عقب (flashback)، احساس امکان رخداد مجدد حادثه
• واکنش روان‌شناختی و جسمی حین یادآوری وقایع تروماتیک همانند سالگردها

نشانه‌های اختلال استرس پس از سانحه : ملاک C (نشانه‌های اجتناب‌کننده)

نشانه‌های اجتناب‌کننده، روش‌های استفاده‌شده توسط شخص برای جلوگیری از یادآوری خاطرات رویداد گذشته می‌باشد. این نشانه‌ها شامل مواردی چون :

• اجتناب از افکار یا احساسات مرتبط با رویداد تروماتیک
• اجتناب از افراد و شرایط مرتبط با رویداد تروماتیک

نشانه‌های اختلال استرس پس از سانحه : ملاک D (تغییرات منفی در خلق و خوی یا شناخت شخص)

این معیار، معیار جدیدی است. در این معیار نشانه‌های جدیدی از رفتار افراد مبتلا به PTSD و پزشکان مشاهده شده را ثبت می‌کند. در افراد مبتلا به PTSD نشانه‌های زیر باعث پایین‌آمدن روحیه‌ شخص یا الگوهای رفتاری وی می‌شود :

• مشکلات حافظه‌ای که منحصر به فرد رویداد می‌باشد.
• داشتن افکار یا عقاید منفی در مورد خود یا جهان
• داشتن احساس سرزنش در مورد خود یا دیگران مرتبط به رویداد
• گیرکردن در احساسات شدید مرتبط با تروما (وحشت، شرم، غم و اندوه)
• کاهش شدید علاقه به انجام فعالیت‌های مرتبط با تروما
• احساس منزوی بودن و جداشدن از افراد دیگر

نشانه‌های اختلال استرس پس از سانحه : ملاک E (افزایش نشانه‌های برانگیختگی)

نشانه‌های برانگیختگی توجیهی برای روش‌های استفاده شده توسط مغز برای مراقبت و احتیاط در برابر تهدیدهای بعدی می‌باشد. این نشانه‌ها عبارت‌اند از :

• داشتن مشکل با تمرکز
• زودرنجی و افزایش عصبانیت در فرد
• مشکل در به خواب رفتن یا خوابیدن
• هوشیاری بیش از حد
• ترس مکرر

نشانه‌های اختلال استرس پس از سانحه :  ملاک‌های F،G و H

این ملاک‌ها همگی نشانه‌های ذکرشده در بالا را توصیف می‌کنند. در واقع، نشانه‌ها باید تا حداقل یک ماه دوام داشته باشند. این نشانه‌ها بر روی عملکرد فرد به صورت جدی تاثیر گذار باشند. همچنین ناشی از مصرف مواد، بیماری پزشکی یا هیچ چیز به جز خود رویداد نباشند.

نشانه‌های اختلال استرس پس از سانحه : زیرگروه (نشانه‌های جداگانه)

نشانه‌های جداگانه از نشانه‌های اصلی جدا هستند. چندین نوع تفکیک از این نشانه‌ها وجود دارد. اما در راهنمای DSM به دو مورد از آنها اشاره شده است :

• مسخ شخصیت یا احساس جدابودن از خود
• ضدواقعیت، تصور اینکه همه چیز در اطراف شخص غیرواقعی است.

پزشکان از راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM) به منظور راهنمایی جهت درک شاخه‌های مختلف نشانه‌های اختلال استفاده می‌کنند. این کار به آن‌ها قدرت تشخیص نحوه برخورد با مشتری‌های مختلف را خواهد داد.

طی سال‌ها راهنمای DMS دست‌خوش تغییرات مختلفی شده است. آخرین نسخه این راهنما که نسخه ۵ بوده، در سال‌های اخیر منتشر شده است. اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) یکی از اختلالاتی بوده که در این نسخه‌ها دچار تجدیدنظر شده است.

نشانه‌های اختلال استرس پس از سانحه : توضیحاتی درباره DSM

این توضیحات بیان‌شده تنها به منظور کمک به افراد در تشخیص اختلالات شخصی خود نیست. این راهنما به منظور افزایش درک اشخاص از اختلال PTSD و همینطور تاثیر آن بر زندگی اشخاص تنظیم شده است.

در صورت مبتلا شدن به PTSD، لطفا به یک متخصص مراجعه کرده و با او درباره تجربیات خود صحبت کنید. متخصص به شما راه‌های معالجه را ارایه خواهد داد. همچنین  پشتیبان شما در طی این مسیر خواهد بود.

علل اختلال استرس پس از حادثه کدام اند؟

تحقیقات موسسه ملی بهداشت روان و سایر موسسات تحقیقاتی دیگر تاکنون نتوانسته اند علل اصلی اختلال استرس پس از حادثه را مشخص نمایند. برخی افراد مبتلا شاهد حادثه آسیب زایی بوده اند. اما بعضی افراد بدون هیچ حادثه آسیب زایی دچار این اختلال شده اند.

عوامل دیگری می تواند باعث این اختلال شوند. این عوامل عبارتند از:

• تجربه ی کمبودی بزرگ در کودکی
• داشتن عزت نفس پایین
• تجربه ی شکست های قبلی
• تجربه ی موقعیت های سوء استفاده
• نگرانی درباره سلامت روانی
• سابقه بیماری روانی در خانواده
• سابقه سوء مصرف مواد

تشخیص اختلال استرس پس از حادثه توسط چه کسی انجام می شود؟

اختلال استرس پس از حادثه مانند سایر اختلالات روانی توسط متخصص بهداشت روان از جمله روانشناس، روانپزشک یا مددکار بالینی اجتماعی تشخیص داده می شود. البته پزشک عمومی نیز می تواند تشخیص اولیه این اختلال را بدهد. در این صورت آنها به متخصصین بهداشت روان ارجاع داده می شوند. زیرا باید تشخیص نهایی توسط متخصصین بهداشت روان صورت گیرد. آنها تجربه و مهارت لازم در این زمینه را دارند.

درمان اختلال استرس پس از حادثه چگونه است؟

اختلال استرس پس از حادثه می تواند به کمک روان درمانی و مصرف دارو درمان شود. به منظور تسکین علائم خاص بیمار مانند علائم افسردگی، مصرف دارو های ضد افسردگی تجویز می شود.

افراد مبتلا به PTSD باید به متخصص بهداشت روان مانند روانشناس یا درمانگر دوره دیده مراجعه نمایند. این متخصصین علاوه بر گذارندن دوره های خاص، تجربه معالجه این اختلال را دارند.

درصد بالایی از درمان PTSD به تروماتراپی اختصاص داده می شود. تروماتراپی نوعی روان درمانی است که به طور معمول به سه مرحله اصلی تقسیم بندی می شود. این مراحل شامل ایمنی، مرور خاطرات و کمک به فرد برای ادغام مهارت ها و دانش جدید در زندگی روزمره است.

تکنیک های مختلفی برای انجام مراحل تروماتراپی وجود دارد. از جمله می توان به تکنیک های ریلکسیشن و آرامش بخش،  قرار گرفتن در موقعیت، EMDR و روش های درمانی جسمانی اشاره کرد.

به طور کلی روان درمانی یک فرآیند پیچیده است. اما لزوما زمان زیادی برای این کار مورد نیاز نیست. بسیاری از افراد تنها با یک جلسه حضوری در هفته، روان درمانی می شوند. آنها زیر نظر یک متخصص آموزش دیده در زمینه درمان اختلالات استرس پس از حادثه قرار می گیرند. با این کار، با گذشت زمان علائم مرتبط با بیماری کاهش می یابد.

تعداد جلسات با توجه به شدت بیماری توسط متخصص تعیین می گردد. دربسیاری از افراد پس از گذشت چند ماه علائم بهبودی ظاهر می شود. اما در موارد شدیدتر نیاز به مدت زمانی بیشتری می باشد.

شرایط زندگی افراد مبتلا به PTSD چگونه است؟

افراد مبتلا به اختلال PTSD همواره در حال نبرد با خاطرات خود هستند. زندگی در چنین شرایطی کار آسانی نیست. علاوه بر روان درمانی و مصرف دارو، نیاز به مدیریت توسط فرد و خانواده اش دارد. حمایت عاطفی خانواده و دوستان و اطلاعات در این راستا نقش بسیار مهمی در روند بهبود این اختلال دارد.

در صورت متاهل بودن فرد، مشاوره زوجین بسیار تاثیر گذار خواهد بود. در این جلسات به همسر چگونگی کنار آمدن با علائم مرتبط با بیماری و درک بیمار آموزش داده می شود.