فوبیای خاص نوعی از اختلالات روانشناسی و روانپزشکی است که عمده ترین نشانه آن ترس و اضطراب شدید از یک مورد خاص و مشخص است. فرد معمولاً از موضوع، شی یا جانداری می ترسد که برای بسیاری از افراد ترسناک و اضطراب آور نیست.
بسیاری از افراد دارای فوبیای خاص، ترس شدید، غیرمنطقی از موقعیت ها هستند، این افراد ممکن است از سگ، مکان بسته، ارتفاع، پله برقی ها، تونل ها، رانندگی در بزرگراه ها، آب، پرواز، و خون ترس داشته باشند. فوبیا فقط ترس شدید نیست؛ فوبیا، ترس غیر منطقی است. شاید بتوانید در بلندترین کوههای جهان به راحتی اما با وحشت اسکی کنید.
| موضوع | توضیحات | نکات کلیدی |
|---|---|---|
| تعریف | فوبیای خاص به ترس غیرمنطقی و شدید از یک شیء، حیوان، فعالیت یا موقعیت خاص اشاره دارد. | ترس باعث اجتناب و اختلال در زندگی روزمره میشود. |
| نمونههای رایج | ترس از ارتفاع، حیوانات (مانند مار یا عنکبوت)، تزریقات، یا محیطهای بسته. | این ترسها اغلب از کودکی شروع میشوند. |
| نشانهها | تپش قلب، عرق کردن، تنگی نفس، احساس وحشت یا فرار. | علائم در مواجهه با محرک یا حتی فکر کردن به آن ایجاد میشوند. |
| دلایل | تجربیات منفی، عوامل ژنتیکی، یا یادگیری اجتماعی. | ترکیبی از عوامل محیطی و ژنتیکی میتواند مؤثر باشد. |
| تشخیص | بر اساس گفتوگو با روانپزشک و معیارهای DSM-5. | ترس باید شدید، غیرمنطقی و پایدار باشد. |
| روشهای درمان | درمان مواجههای، رفتاردرمانی شناختی (CBT)، و در موارد خاص دارودرمانی. | درمان مواجههای یکی از روشهای اصلی است. |
| تأثیر بر زندگی | ممکن است بر کار، روابط اجتماعی و کیفیت زندگی تأثیر منفی بگذارد. | درمان به بهبود عملکرد روزانه کمک میکند. |
| پیشگیری | کاهش مواجهه با استرسهای غیرضروری و تقویت مهارتهای مقابلهای. | حمایت خانواده میتواند مؤثر باشد. |
بزرگسالان مبتلا به فوبیا می دانند که ترس آنها غیر منطقی است، اما اغلب مواجه شدن یا فکر کردن به موضوع یا موقعیت ترسناک، باعث هراس یا اضطراب شدید می شود. از هر۱۰نفر، ۱مورد دچار فوبیای خاص می شود. هیچ کس نمی داند چه چیزی باعث بروز این اختلال می شود؛ شیوع آن در زنان بیشتر از مردان است. فوبیا معمولاً برای اولین بار در بزرگسالی مشخص می شود. این فوبیا ناگهانی شروع می شود و پایدارتر از فوبیای کودکی است. فقط حدود ۲۰ درصد از فوبیای بزرگسالان به خودی خود ناپدید می شوند. هنگامی که کودکان فوبیای خاصی مانند ترس از حیوانات دارند، این ترس ها معمولاً با گذشت زمان از بین می روند؛ هرچند ممکن است تا بزرگسالی ادامه پیدا کنند. هیچ کس نمی داند که چرا این فوبیا سالها در یک عده باقی می ماند و در بعضی افراد ناپدید می شود.
علائم فوبیای خاص
ترس مشخص و مداوم که بیش از حد یا غیر منطقی و ناشی از حضور در یک موقعیت خاص باشد (به عنوان مثال پرواز، ارتفاع، حیوانات، آمپول، دیدن خون). این ترس، پایدار است و معمولاً حداقل ۶ ماه ادامه دارد.
فرد با قرار گرفتن در معرض محرک، واکنشی را از خودش نشان می دهد (در کودکان، اضطراب ممکن است با گریه، لرزیدن، یخ زدن همراه باشد). ترس یا اضطراب به علت موضوع یا موقعیت خاص بروز پیدا نمی کن. به نظر بیشتر بزرگسالان، ترس شان بیش از حد غیر منطقی است و از اینکه این ترس را دارند، ناراحت می شوند. از حضور در موقعیت ترسناک اِجتناب می کنند، درعملکرد شغلی (تحصیلی) یا فعالیت های اجتماعی و روابط اجتماعی شخص تداخل ایجاد می شود، و یا فرد به علت فوبیا داشتن احساس ناراحتی می کند.
اضطراب، حملات پانیک یا اجتناب از فوبیا در ارتباط با موضوع یا موقعیت خاص، ناشی از یک اختلال روانی دیگر نیست.
کد تشخیصی DSM 5 برای شناسایی فوبیای خاص:
- ۳۰۰.۲۹ اگر فرد نسبت به حیوان (مثل عنکبوت، حشرات، سگ)، محیط طبیعی (مثلاً ارتفاعات، طوفان ها، آب) یا تزریق آمپول فوبیا داشته باشد.
- ۳۰۰.۲۹ اگر فرد نسبت به موقعیت (مثلاً، هواپیما، آسانسور، مکان های بسته) یا موارد دیگر ( مثل موقعیت هایی که ممکن است منجر به استفراغ در فرد شود؛ در کودکان، به عنوان مثال صداهای بلند) فوبیا داشته باشد.
افراد ممکن است فوبیاهای متعددی داشته باشند. نیمی از افراد مبتلا به فوبیای خاص از سه موضوع یا موقعیت و تقریباً ۷۵٪ از افراد مبتلا به فوبیای خاص از یک موقعیت یا شیء می ترسند. در چنین مواردی، هر فرد با توجه به محرک فوبیا، یک کد تشخیصی دریافت می کند. به عنوان مثال، اگر فرد از رعد و برق و پرواز بترسد، دو تشخیص دریافت می کند: فوبی خاص( محیط طبیعی) و فوبیای خاص( موقعیت).
