ریموند کتل از روانشناسان معاصر است که در توسعه مفاهیم هوش سیال و هوش متبلور نقش مهمی داشت و البته با معرفی مدل ۱۶ عامل شخصیت شهره خاص و عام شد.
زندگی‌نامه و بیوگرافی ریموند کتل
ریموند برنارد کتل در سال ۱۹۰۵ در شهر کوچکی در انگلستان پا به دنیا گذاشت. او دوران کودکی تا نوجوانی خود را در منطقه دوونشایر و شهر ساحلی تورکوی به قایقرانی و تجربیات علمی گذراند. او با بروز استعداد خود و دریافت بورس تحصیلی از دانشگاه لندن به مطالعه در رشته شیمی و فیزیک تا سطح کارشناسی پرداخت.
ریموند کتل علاقه خاصی به اثرات فرهنگی جنگ جهانی اول پیدا کرد و در نتیجه شیفتهٔ رشته روانشناسی شد؛ پس ریموند کتل جوان رشته خود را تغییر داد و مدرک دکترای روانشناسی خود را در سال ۱۹۲۹ از دانشگاه لندن دریافت کرد. او می‌دانست که باید چگونه آینده خود را بسازیم و آینده ای روشن داشته باشیم؟
ریموند کتل تصمیم گرفت به میدلندز شرقی در انگلستان نقل مکان کند و در شهر لستر اقامت کرد. کتل نخستین کلینیک راهنمایی برای کودکان در انگلیس را نیز در لستر تأسیس کرد.
آشنایی ریموند کتل با ثورندایک بزرگ
دانشگاه کلمبیا با ارسال پیشنهاد تدریس به ریموند کتل باعث مهاجرت او به آمریکا در سال ۱۹۳۷ شد. اینجا بود که ریموند با ادوارد ثورندایک بزرگ آشنا شد. ثورندایک در آن زمان دومین رئیس انجمن روان‌سنجی بعد از لوئیس لئون تورستون بود. دانشگاه کلمبیا همان زمان از خدمات روانشناسان برجستهٔ دیگری همچون آلفرد آدلر که از همکاران زیگموند فروید به‌شمار می‌رفت و البته آبراهام مزلو که بعدها به‌عنوان پدر روانشناسی انسان‌گرایانه شناخته شد و هرم مزلو را بر سر زبان‌ها انداخت، نیز بهره می‌برد. رویکردهای انسان‌گرایانه شیوه بسیار مفیدی برای توسعه و بهبود فردی به‌شمار می‌رود.
ریموند کتل همچنان به‌دنبال پیشرفت بود و نقشه زندگی روشنی برای خود داشت؛ پس وقتی پیشنهاد دانشگاه پژوهشی خصوصی کلارک در ماساچوست را به سفارش ثورندایک دید، با آغوش باز پذیرفت؛ چرا این دانشکده در تحولات جامعه نقش مهمی داشت و البته ریموند بر کرسی می‌نشست که در گذشته جای گرانویل استنلی هال پایه‌گذار انجمن روانشناسی آمریکا بود. شهرت ریموند کتل چنان گسترش یافت که تنها ۴ سال بعد گوردون آلپورت نیز نتوانست از دعوت او برای پیوستن به دانشگاه هاروارد خودداری کند.
ریموند کتل در هاروارد با دیدن دانشجویی از کالج رادکلیف به نام آلبرتا کارن سوتلر یقین پیدا کرد که نیمه گمشده خود را پیدا کرده و زندگی مجردی او پایان یافته است. گویی او به نکات مهم در ازدواج موفق آگاه بود. ریموند و آلبرتا سال‌ها با هم همکاری کردند و بخش بزرگی از تحقیقات ریموند کتل با همراهی همسرش میسر شد.
فصلی جدید در زندگی ریموند کتل
در سال‌های پس از جنگ جهانی دوم ریموند کتل تصمیم به ترک هاروارد گرفت؛ زیرا هربرت وودرو او را برای ایجاد و راه‌اندازی آزمایشگاه تحقیقاتی جدیدی انتخاب کرده بود. در حقیقت هربرت به‌دنبال کسب بود که تجربه‌های مفیدی در آمار چندمتغیره داشته باشد و کسی بهتر از کتل را پیدا نکرد؛ پس همراه پیشنهاد اصلی خود، فرصت استفاده از کمک‌های مالی و تجهیزات نوین را نیز ضمیمه نامه به ریموند کرد و این‌گونه آزمایشگاه تحقیقاتی جدیدی در دانشگاه ایلینوی در اربانا-شمپین راه‌اندازی شد.
البته نباید اشتیاق ریموند کتل برای کار با نخستین رایانه الکترونیکی دانشگاه ایلینوی را فراموش کرد. این نخستین رایانه ساخت یک مؤسسه آموزشی در آمریکا بود و وجود آن برای کتل به معنای فرصت بررسی فاکتورهای تحلیل در مقیاسی بزرگ بود.
ریموند کتل علاوه بر تأسیس آزمایشگاه ارزیابی شخصیت و رفتار گروهی در دانشگاه ایلینوی، توانست با مساعدت همسرش مؤسسه آزمایش شخصیت و توانایی را در سال ۱۹۴۹ نیز راه‌اندازی کند. کتل آنقدر در سمت استادی تحقیقاتی دانشگاه به فعالیت ادامه داد تا سرانجام در ۱۹۷۳ بازنشسته شد.
ریموند آنقدر شیفته دانش و فعالیت‌های علمی و پژوهشی خود بود که خانه‌ای در بولدر ایالت کلرادو ساخت و تلاش کرد نتایج ناتمام پروژه‌‌های تحقیقاتی که در ایلینوی انجام داده بود را جمع‌آوری و به صورت کتاب منتشر کند. در واقع زندگی ریموند به ما می‌آموزد که چگونه مربی زندگی خود باشیم و برای هر لحظه زندگی چگونه برنامه‌ریزی کنیم؟
ریموند کتل چرا به آمار چندمتغیره علاقه داشت؟
ریموند کتل در پی فعالیت‌های گسترده خود در تاسیس انجمن روانشناسی تجربی چندمتغیره نیز موثر بود. این انجمن مملو از دانشمندانی بود که شیفته استفاده از آمار چندمتغیره در پژوهش‌های دانش روانشناختی و کشف انواع رویکردها و روشهای درمانی در روانشناسی بودند و ژورنال ویژه خود را با نام تحقیقات رفتار چند متغیره منتشر می‌کردند. ریموند که در دو سال اول فعالیت‌هااین تیم، ریاست انجمن را برعهده داشت، فرصت یافت تا با پژوهشگران سراسر دنیا درباره رفتارهای انسانی به کمک نتایج تحلیل آمار چندمتغیره ارتباط و همکاری داشته باشد. ریموند باور داشت که آمارهای چند متغیره شیوه بهتری برای ارزیابی کل شخص نسبت به روش آمار تک متغیره در تحقیقات سنتی است؛ چرا که با آمار چندمتغیره بهتر می‌توان به وابستگی بین متغیرها پی برد.
البته ریموند کتل عاشق دریا نیز بود به همین دلیل در سال ۱۹۷۷ بعد از بازنشستگی از دانشگاه ایلینوی تصمیم گرفت به هاوایی نقل مکان کند و به‌عنوان مشاور و استاد پاره وقت در دانشگاه هاوایی به فعالیت ادامه دهد.
جایگاه هدر بیرکت در توسعه مدل ۱۶ عامل شخصیت چه بود؟
هرچند ریموند کتل در طول زندگی خود دو بار ازدواج کرد؛ ولی با همکاری همسر دوم خود هدر بیرکت بود که به توسعه مدل ۱۶ عامل شخصیت نائل شد. هدر بیرکت مدرک کارشناسی ارشد در هنر و دکترای خود را در فلسفه از دانشگاه هاوایی گرفته بود و حتی نامش در بین مجموعه کتاب‌های معروف چه کسی که به معرفی مشاهیر می‌پردازد، به‌عنوان یک روانشناس قابل‌توجه دیده می‌شود.
ریموند کتل و همسرش به در یکی از جزایر هشت‌گانه ایالت هاوایی به نام اوآهو روزگار می‌گذراندند و ریموند علاوه بر مطالعه، نویسندگی و پژوهش از کشتیرانی نیز لذت می‌برد تا اینکه در سن ۹۲ سالگی شایسته دریافت جایزه یک عمر دستاورد علمی انجمن روانشناسی نیز شد. سرانجام ریموند کتل در ۱۹۸۸ در خانه خود جان‌به‌جان آفرین تسلیم کرد. طبق وصیت ریموند میراث او صرف ساخت مدرسه‌ای برای کودکان محروم در کامبوج شد و حتی با مرگ خود به ما یاد داد مهارت همدلی چیست و چگونه همدلی کنیم؟
میراث ریموند کتل برای علم روانشناسی چه بود؟
ریموند کتل یکی از مؤثرترین روانشناسان قرن بیستم به‌شمار می‌رود که در میان عامه مردم نیز تا حدی زیادی شناخته شده است و این به‌واسطه معرفی مدل ۱۶ عامل شخصیت است که نتیجه چند دهه تلاش و پژوهش از عمر پربار او است. ریموند کتل نقشی کلیدی در شکل‌گیری روانشناسی شخصیت و شخصیت‌شناسی ایفا کرده و باعث شده تا دقت و پایداری نظرات روانشناسان با به‌کارگیری علوم ریاضی و آمار استحکام و اعتبار بیشتری پیدا کند.
مدل ۱۶ عامل شخصیت ریموند کتل چیست؟
ریموند کتل در جست‌وجوی درک شخصیت بود و یا جمع‌آوری حجم بالایی از داده‌ها و ثبت مشاهدات رفتاری نتایج درخشانی را در قالب مدل شخصیت‌شناسی رقم زد. در مدل شخصیت‌شناسی ریموند کتل، شخصیت هر فرد باتوجه‌به امتیازی که از سنجش ۱۶ عامل سازنده شخصیت دریافت می‌کند شناسایی می‌شود. در حقیقت این ۱۶ عامل را می‌توان به‌صورت ویژگی‌های جفتی مطرح کرد و از این طریق با آنها بیشتر آشنا شد.
۱۶ عامل سازنده شخصیت ریموند کتل عبارتند از:
- مردم‌گریزی – مردم‌داری
- استدلال عینی – استدلال انتزاعی
- ثبات عاطفی – ناپایداری هیجانی
- نفوذپذیری – سلطه‌گری
- دل‌مردگی – سرزندگی
- مصلحت‌گرایی – وجدان‌گرایی
- ترسو بودن – جسور بودن
- یک‌دندگی – نرم‌خویی
- خوش‌باوری – بدگمانی
- اهل عمل – اهل خیال
- سیاس بودن – صراحت داشتن
- دلواپسی – خونسردی
- محتاط – ریسک‌پذیر
- متکی به گروه – خودکفایی
- کنترل‌گرا – هرج‌ومرج‌گرا
- استرسی – آرمیده
شیوه استفاده از پرسشنامه ۱۶ عاملی شخصیت
ریموند کتل پرسشنامه ۱۶ عاملی شخصیت خود را برای بزرگ‌سالان و دو تست ويژه نیز برای کودکان و نوجوانان تهیه کرد. ویژگی‌ها و صفات ۱۶ عاملی شخصیت در مدل‌های مختلف برای بررسی وضعیت صفات انسانی همچون انگیزش، پذیرای تجربه بودن، سبک شناختی، هنجارطلبی، مهارتهای بین فردی به‌کار می‌رود.
انگیزش
انگیزش به‌طور کلی اشاره به سطح تلاش و البته واکنش نسبت به نیازها و عوامل هیجان‌انگیز دارد.
پذیرای تجربه بودن به‌طور کلی اشاره به سطح علاقه و انگیزه افراد برای مواجهه با تجربیات جدید یا پرهیز و اجتناب از آنها دارد. روش‌ها و شیوه‌های روانشناسی برای ایجاد انگیزه زندگی بسیاری از مردم را دگرگون کرده است.
سبک شناختی
سبک شناختی به‌طور کلی اشاره به نوعی نگرش و زندگی اشخاص و دریافت و پردازش اطلاعات باتوجه‌به تجربه و شخصیت آنها دارد.
هنجارطلبی
هنجارطلبی به‌طور کلی اشاره به تمایل پذیرش باورها و میثاق‌های اجتماعی دارد و نقطه مقابل اختلاف عقیده‌ها است.
مهارتهای بین فردی
مهارتهای بین فردی به‌طور کلی اشاره به مهارتهای انتقال اطلاعات و تعامل بین دو یا چند شخص دارد.
ریموند کتل چه منابعی برای پژوهش‌های شناخت شخصیت معرفی می‌کند؟
ریموند کتل تأکید می‌کند که پژوهش‌ها برای شناخت شخصیت باید عوامل ژنتیکی، فیزیولوژیکی فرهنگی و خانواده را نیز مدنظر قرار دهند و برای آن سه حوزه پیشنهاد می‌کند.
- اطلاعات زندگی
- اطلاعات تجربی
- اطلاعات پرسش‌نامه‌ها
اطلاعات زندگی: شامل مجموعه داده‌ها از زندگی روزمره اشخاص که نشانگر واکنش آنها به شرایط زندگی و رفتار هنجاری است.
اطلاعات تجربی: داده‌هایی که در نتیجه واکنش‌های فرد به آزمایش‌های استاندارد کسب می‌شود.
اطلاعات پرسش‌نامه‌ها: اطلاعاتی که از خود گزارشی ویژگی‌ها و رفتارهای شخصیتی توسط افراد به‌دست می‌آید. پرسش‌نامه‌ها به پژوهشگران کمک می‌کند تا برای علت رفتارهایی که کشف آنها با وجود اطلاعات دیگر هنوز هم دشوار است به دیدگاه‌های ظریف و منطبق بر شخصیت دست پیدا کنند.
البته ریموند کتل میراث باارزش دیگری را نیز به‌جا گذاشته و آن توسعه مفاهیم هوش سیال و متبلور است. برای همه ما هم است که چگونه قدرت تجزیه و تحلیل خود را افزایش دهیم؟ و درک مفهوم هوش کمک شایانی خواهد کرد.
مفاهیم هوش سیال و متبلور ریموند کتل چیست؟
هوش سیال به قابلیت‌های کشف راه‌حل برای مشکلات جدیدی اشاره دارد که تاکنون با آنها روبه‌رو نشدیم. درواقع در هوش سیال با شناخت الگوها و تفکر انتزاعی به حل مسائل پرداخته می‌شود و سطح دانش و تجربه در آن مطرح نیست؛ بنابراین بازی‌های منطقی و تست‌های هوش نمونه خوبی برای سنجش کیفیت هوش سیال هستند.
از آن سو هوش متبلور برای حل مسائل از تجارب گذشته و توانایی یادگیری استفاده می‌کند. به‌طور کلی کسانی که بر واژگان زیاد یا بر یک زبان دیگر و فرمول‌های ریاضی تسلط دارند نمونه‌های خوبی برای هوش متبلور هستند. نکته جالب هوش سیال یا هوش جاری و هوش متبلور این است که هوش سیال با افزایش سن کاهش پیدا می‌کند ولی هوش متبلور با افزایش سن رشد می‌یابد.
هوش متبلور و هوش سیال به‌صورت خاصی با هم ارتباط دارند. به‌عنوان مثال هوش سیال می‌تواند بر هوش متبلور تاثیر بگذارد؛ ولی هوش متبلور نمی‌تواند بر هوش جاری یا سیال تاثیر بگذارد.