دوست خیالی در کودکان ، طبیعی یا نگران کننده؟

دوست خیالی در کودکان ، موضوعی است که به قشر خاص یا کشور و فرهنگ به خصوصی تعلق ندارد، بلکه در جوامع مختلف و در کودکانی با شرایط زندگی مختلف می تواند مشاهده شود. چارلیا سپینوزا، صاحب دختر ده ساله ای به نام ساشا است که از حدود شش سالگی داستان دوست خیالی اش را برای خانواده تعریف می کند. با توجه به گفته های چارلی، ساشا وقتی که شش سال داشت، یک روزهنگام بازی با سایه های روی دیوار اولین دوست خیالی اش، تامی، را ساخت. او هر روز درباره تامی قصه های جدید تعریف می کرد و رفته رفته در طول سال های بعد، شخصیت تامی کامل تر شده و جزئیات زیادی به این کارکتر اضافه شد. تامی، یک اختاپوس خجالتی و در عین حال متفکر بود!

قصه ساشا، نمونه ای از دوست خیالی در کودکان

ساشا خواهر 12 ساله ای نیز به نام امیلی داشت و به همراه مادر خود زندگی می کردند. کم کم، کارول نیز به جمع دوستان خیالی ساشا اضافه شد که یک اختاپوس دیگر همچون تامی بود ولی با یک پای اضافه که هنوز نمی دانست باید چگونه از این پا استفاده کند. از آن پس، هر روز صحبت از اتفاقات و ماجراجویی های ساشا با دوستان خیالی اش کارول و تامی بود. تنها ساشا بود که آنها را می دید و در موردشان توضیح می داد. حتی یک روز برای مادرش اتفاق جالبی که بین کارول و تامی افتاده بود را تعریف کرد. گفت که تامی، دوست خیالی قدیمیترش، عاشق کارول شده اما کارول از این علاقه و دلبستگی بی اطلاع است. از آن طرف، کارول نیز حس مشابهی را به تامی دارد اما جسارت و جرأت بروز آن را ندارد و حال آنکه ساشا نمی داند کار درست چیست؟ و برای آن دو چه کاری می تواند انجام دهد.

البته علاوه بر تامی و کارول، در این سال ها چند دوست خیالی دیگر نیز به دوستان ساشا اضافه شده بودند؛ چری (گوزن)، لولا (نهنگ) و تونا (یک پشه خاص با قابلیت درمانگری).

تامی اختاپوس، دوست خیالی ساشا

چارلی، مادر 39 ساله ی ساشا، درباره این قصه ها و دوست خیالی در کودکان پرسش و جستجو کرد. او معتقد است که با توجه به وضعیت سلامتی ساشا، که مبتلا به اوتیسم و نیز سر دردهای میگرنی شدید است، وجود دوست خیالی تأثیرات مثبتی برای دخترش داشته است. او می گوید که ساشا برای تحمل درد و فراموش کردن مشکلاتش با قصه پردازی و شخصیت سازی های خیالی خود را سرگرم کرده و آرامش می یابد. از طرفی، بیماری اوتیسم موجب شده تا ساشا نتواند مانند کودکان عادی با دیگر هم سن و سالان خود تعامل سازنده داشته باشد، از این رو تمایل دارد با دوستان خیالی خود وقت بگذراند و به آنها اعتماد کند.

آیا باید برای دوست خیالی در کودکان خود نگران باشیم؟

ابتدا باید بگوییم که داشتن دوست خیالی در کودکان می توانند در سنین مختلف بروز کند و امری معمول است. طبق تحقیقات مختلفی که تا به حال در این خصوص انجام شده است، از جمله مطالعات پروفسور کارلسون (Stephanie Carlson) در سال 2004، ثابت شده است که تقریباً 65% از کودکان تا سن هفت سالگی حداقل یک دوست خیالی داشته اند و معمولاً شکل گیری دوست خیالی در کودکان از سنین 3 تا 11 سالگی شروع می شود.

در این میان، نتایج حاصل از تحقیقات پژوهشگاه Kidd Lab، اطلاعات مفیدی درباره دوست خیالی در کودکان ارائه داده است. فعالیت اصلی این پژوهشگاه، زیر نظر سلست کید، یک روانشناس و محقق کودکان، درباره مراحل ابتدایی رشد کودکان می باشد. طبق تحقیقات آنها، علت اصلی و انگیزه کودکان از ساختن دوست خیالی هنوز مشخص نیست اما با این وجود، به طور کلی خانواده ها نباید در مورد دوست خیالی در کودکان نگران باشند. با وجود اینکه برخی از کودکان در سراسر مراحل رشد خود هیچ دوست خیالی نداشته اند، اما بروز این رفتار در برخی کودکان نیز امری طبیعی و تا حدی رایج می باشد که ارتباطی با مشکلات ذهنی و یا بهره هوشی آنان ندارد. این تحقیقات نشان می دهد داشتن دوست خیالی در کودکان نگران کننده نیست

آیا وجود دوست خیالی در کودکان فوایدی نیز دارد؟

طبق تحقیقات سلست کید، درک کردن این موضوع که دیگران چیزهایی بدانند که شما نمی دانید، معمولاً تا قبل از سن 4 تا 5 سالگی کودک رخ نمی دهد. معمولاً ساختن دوست خیالی در کودکان نشان دهنده پرورش و رشد هوش اجتماعی آنها می باشد و چنین کودکانی در سنین بالاتر معمولاً خلاق تر از هم سن و سالان خود هستند.

یکی دیگر از نتایج پژوهش های صورت گرفته در این زمینه، این است که کودکان برای تأمین نیاز دوستی و ارتباط با هم نوع خود، رابطه با یک دوست خیالی را آغاز می کنند که به ویژه در بین کودکان تنها، بچه های اول خانواده و یا تک فرزندان بیشتر روی می دهد. همچنین، دوست خیالی در بین دختران بیشتر از کودکان پسر رایج است.

دوست خیالی عاقل و مهربان در دختر بچه ها

بر اساس مطالعات استفانی کارلسون، دوست خیالی دختران معمولاً یک کاراکتر انسان و یا حیوان با شخصیت فرهیخته و عاقل است در حالیکه دوست خیالی در کودکان پسر، شخصیتی با توانمندی های خارق العاده مانند ابرقهرمان ها دارد.

پروفسور کارلسون معتقد است که رفع سه نیاز مهم؛ استقلال طلبی، ارتباط مؤثر و نیز شایستگی، بر مبنای نظری خود تعیین کنندگی، از مهمترین نتایج مثبت و فواید دوست خیالی در کودکان می باشد. احساس شایسته بودن در کودکان، با رهبری آنها در گروه دوستان خیالی خود تأمین می گردد. آنها با راهنمایی کردن دوستان خیالی خود و یا آموزش برخی نکات به آنها، در نقش رهبری و شایستگی خود فرو می روند.

همچنین، هنگامی که کودک می خواهد برای دوستان خیالی خود کار خاصی را به تنهایی و شخصاً انجام دهد، مثلاً مهیا کردن خوراکی و یا بستن بند کفش آنها، نمونه هایی از کنترل کردن و استقلال طلبی در کودک است که از این طریق می خواهد بر اوضاع پیرامون خود مسلط شود. شاید این مسئله برای والدین خسته کننده و آزار دهنده باشد، اما به عقیده کارلسون، این روشی برای تقویت احساس کنترل و تسلط کودک است چرا که این دنیایی منحصراً متعلق به اوست که کس دیگری نمی تواند در آن دخل و تصرف کرده و مزاحم شود.

دوست خیالی چابک و ابرقهرمان در پسر بچه ها

کید معتقد است که مزیت دوست خیالی در کودکان این است که آنها می توانند خود را در یک موقعیت اجتماعی و روابط با دوستان خیالی تجسم کرده و بدون عواقب و صدمات احتمالی با آنها مانند دوستان واقعی رفتار کنند. در بیشتر موارد، دوست خیالی در کودکان پسر، به صورت ابر قهرمان شکل می گیرد. ابرقهرمانی که کودک با او تعامل می کند و از کارهای خارق العاده خود با او سخن می گوید.

واکنش مختلف خانواده ها به دوست خیالی در کودکان

آنا سیل، یکی از تولید کنندگان موفق پادکست است که مادر دختر بچه ای سه ساله به نام جون می باشد. جون از کودکانی است که یک دوست خیالی دارد. او نام دوستش را سالاد گذاشت که طبق گفته هایش دختری چهار ساله با موهای قرمز است. از نظر جون، سالاد نیز یکی از اعضای خانواده است که علاقه زیادی به همراهی خانواده و بودن در جمع آنها دارد اما مشکل سالاد این است که نیاز به تشویق زیادی برای این همراهی کردن دارد. به عنوان مثال، اولین باری که والدینش با این مسئله روبرو شدند هنگامی بود که اعضای خانواده قصد خروج از منزل را داشتند و سالاد اجازه ی ترک منزل را نمی داد و همگی مجبور شدن زمانی طولانی را منتظر او بمانند و با گفتن “یالا، زود باش سالاد!” او را تشویق و وادار به همراهی و خروج از منزل نمایند.

تأثیر مثبت دوست خیالی در آموزش کودکان

با این وجود، به گفته آنا، سالاد یک شخصیت سرگرم کننده و خوب است که معمولاً تا با او صحبت نکنند ساکت می ماند. طبق قصه های جون، سالاد در یک آسیاب بادی در آن طرف خیابان به همراه خواهرش “کتاب” و والدینش “بابی و ایو” زندگی می کند. سالاد اغلب مواقع همراه جون بوده و با هم ماجراجویی های زیادی دارند. از نظر آنا، حضور دوست خیالی در کودکان، مانند وجود سالاد برای دخترش، می تواند در یادگیری و آموزش رفتارهای مطلوبی همچون دوستی مفید واقع گردد. همچنین، توانایی کودکان در داستان سرایی نیز تقویت خواهد شد.

مثالی دیگری از دوست خیالی در کودکان، درباره یک رمان نویس به نام “ک. ب. هویل” است که 36 سال سن دارد و صاحب فرزندی به نام ادموند است که کوچکترین عضو خانواده اوست. ادموند پس از چهار سالگی درمورد یک دوست خیالی به نام اِد با پایین تنه ماهی و بالاتنه خون آشام صحبت می کرد. به عقیده هویل، اِد می تواند نمادی از آرزوهای ادموند باشد. به عنوان مثال، هویل می گوید؛ “ادموند دوست دارد مدام در حال غذا خوردن باشد ولی من این اجازه را به او نمیدهم. از این رو او مدام می گوید که اِد یک یخچال پر از انواع مختلف خوراکی ها دارد که هیچوقت تمام نمی شوند. بنابراین، ادموند برای دوست خیالی اش چیزی را تصور می کند که خودش نمی تواند داشته باشد.”

داستان پردازی و ماجراجویی کودکان با دوست خیالی

ادموند می گوید که اِد در یک خانه بزرگ در داکوتای جنوبی زندگی می کند در حالیکه خانواده ادموند در آلاباما ساکن هستند. هویل علت این ماجرا را به مسافرت تابستان سال گذشته خانواده اش به پارک ملی بدلندز احتمال می دهد. در تمام طول آن سفر، اتفاقاً هویل به منظور سرگرم کردن پسرانش، برای آنها کتاب صوتی هابیت را پخش کرده بود. پس از بازگشت از سفر، ادموند مدعی شده بود که اِد در بدلندز زندگی می کند.

دوست خیالی در کودکان و منشأ داستان های آن

شخصیت دوست خیالی،رفتار آنها و داستان هایی که توسط کودکان ساخته می شود معمولاً از حوادث و تجربه های واقعی اطراف آنها نشأت می گیرد. از نظر کید، این قضیه نشان دهنده توجه و هوشیاری کودکان نسبت به رویدادها و حوادث پیرامونشان مانند اخبار جامعه، روابط خانوادگی و … است.

آریا، پسر بچه هفت ساله ای است که زندگی و برنامه های روزمره اش الگوی رفتاری دوست خیالی او، “دیوید” هستند. آریا در سن سه سالگی و پس از تولد خواهر کوچکش برای اولین بار درمورد یک دوست خیالی صحبت کرد. از نظر او، دیوید یک پسربچه همسن خودش است که تنها 5 سانتیمتر قد داشته و همه ی کارهای روزمره آریا را تقلید می کند، یعنی هنگامی که آریا گرسنه می شود و یا سردش است، دیوید نیز همان احساسات را دارد و برای گرم شدن به جیب های آریا پناه می برد.

تحقیقات کید نشان می دهد که یادگیری همدردی و دوستی در کودکان، با حضور یک دوست خیالی تقویت می شود. گویی آنها مهارتهای ابتدایی و ضروری زندگی را با این دوستان خیالی تمرین می کنند.

والدین چگونه می توانند از دوست خیالی در کودکان برای کمک به آنها استفاده نمایند؟

بگذارید مثالی در این باره بیاوریم؛ حضور دیوید در زندگی آریا موجب شد تا آریا در موقعیت های تربیتی و آموزشی مختلف قرار بگیرد. مثلاَ یک بار او با مادرش درمورد غصه ی دیوید صحبت کرده بود که از سیگار کشیدن پدرش ناراحت است. کتی، مادر آریا، از این قضیه برای آموزش آریا استفاده کرد و در مورد مضر بودن سیگار توضیح داد و گفت علت ناراحتی دیوید نیز برای عوارض زیاد سیگار بوده است.

به طور کلی می توان گفت که تقابل بین دنیای واقعی پیرامون و دنیای با دوست خیالی می تواند زمینه ای برای کسب تجربه و آموزش درس های مفید برای کودکان باشد. از این رو، دوست خیالی در کودکان، می تواند گاهی در جهت یادگیری رفتارهای مطلوب مؤثر واقع شود.

دوست خیالی در کودکان و نحوه کنار آمدن والدین

شاید حضور دوست خیالی در کودکان ، برای بسیاری از والدین همراه با نگرانی و دغدغه باشد. در اکثر موارد، خانواده ها نگران این مسئله هستند که پس از حضور طولانی مدت و گاهاً چندساله دوست خیالی در زندگی کودک، چگونه امکان پذیر خواهد بود که یک روز این کارکترها به سادگی و بدون هیچ گونه آسیب روحی و روانی از زندگی و ذهن کودک بروند. اما برخی والدین نیز جدا از این نگرانی، با دوست خیالی فرزندشان ارتباط برقرار کرده و آن را می پذیرند.

به عنوان مثال؛ خانم چارلی، مادر ساشا،شخصیت اختاپوس تامی را دوست داشته و معتقد است که تامی یک موجود جالب، مهربان و دوست داشتنی است که کمتر در واقعیت می توان با چنین شخصی رو به رو شد. او می گوید که حضور تامی، موجب تقویت مهربانی و حس همدردی و دوستی در فرزندان او شده و از این بابت خوشحال است.

آیا شما نیز شاهد چنین قصه هایی از حضور دوست خیالی در کودکان اطرافتان بوده اید؟ خودتان در دوران کودکی دوست خیالی داشته اید؟ برداشت شما از دوست خیالی در کودکان چیست ؟ و کودک شما چه دوست خیالی دارد و چه چیزی از آن تعریف می کند؟

این مقاله به قلم Allie Volpe نگارش شده و با کسب اجازه از ایشان به فارسی برگردان شده است. می توانید متن مقاله به انگلیسی را در لینک زیر مشاهده کنید:

Why Kids Invent Imaginary Friends