درمان اگزیستانسیالیسم یا Existentialism Therapy یکی از روشهای روان درمانی است که به دنبال کشف مشکلات از منظر فلسفی است. با تمرکز بر وضعیت هر فرد در کلیت، اگزیستانسیالیسم تراپی ظرفیت ها و پتانسیل های درونی هر فرد را برجسته می کند. این روش درمانی فرد را ترغیب می کند تا مسئولیت تمام موفقیت های خود را بر عهده بگیرد!
مشکلات روانشناختی و عاطفی به عنوان تضادهای درونی فرد ناشی از مواجهه او با مسئله های وجودی است. به جای بررسی گذشته، روش مورد استفاده در این رویکرد این است که روی حال و الان تمرکز می شود. در درمان اگزیستانسیالیسم، وضعیت و شرایط انسانی و معنای آن برای شخص به عنوان یک کل بررسی می شود. در این مطلب سوابق این روش درمانی به همراه روش تاثیرگذاری آن بررسی می شود.
پیشینه درمان اگزیستانسیالیسم
ریشه درمان اگزیستانسیالیسم به فلسفه در دهه 1800 میلادی باز میگردد. البته آنچه اینجا مهم است، فلاسفه ای هستند که به مسائل وجودی انسان می پردازند. سورن کیکگارد و فردریش نیچه از جمله مهم ترین فیلسوف هایی هستند که به این مسائل پرداخته اند. البته این دو متفکر تاثیرگذار کاملا با ایدئولوژی های زمان خود مخالف بوده اند. آن ها همواره متعهد به تلاش برای کشف حقیقت و چگونگی حادث شدن آن بوده اند.
در نظریه کیکگارد نارضایتی و اختلال هر فرد تنها با خرد درون آن فرد قابل رفع و درمان است. این در حالی است که نیچه با نظریه آزادی اراده و مسئولیت شخصی شناخته می شود. در دهه های 1900، متفکرانی مانند هایدگر و سارت شروع به تحقیق و بیان نقش مسائل وجودی در پروژه درمان کردند.
تنها چند دهه بعد، متفکران معاصر شروع به تایید نقش تجربه در رسیدن به درمان روانشناختی بهتر کردند. روش درمان اگزیستانسیالیسم به صورت مستقیم از فلسفه وجودی انسان می آید. اصول گسترده اگزیستانسیالیسم می تواند شامل عدم اطمینان و تردید شود. آگاهی از فقدان ساختار تعریف شده در زندگی اما با قبول مسئولیت شخصی و پاسخگویی نیز این تعریف را شامل می شوند.
نظریه های رویکرد اگزیستانسیالیسم
یکی از عناصر کلیدی در این روش درمانی این است که بر روی گذشته و تجارب فرد تاکید و تمرکزی ندارد. این ویژگی در این روش درمانی مشابه سایر روش ها مانند درمان راه حل محور است. اما در این روش گذشته به عنوان توجیه در نظر گرفته می شود. فرد مراجعه کننده برای درمان و معالج با استفاده از این رویکرد می توانند پیامدهای تجارب و اتفاقات گذشته را متوجه شوند.
به جای سرزنش و ایجاد انرژی منفی در نگاه به اتفاقات گذشته، درمان اگزیستانسیالیسم از این موارد برای ایجاد بصیرت در نگرش فرد استفاده می کند. در واقع در این روش گذشته به ابزاری تبدیل می شود که به آزادی و اظهار فرد کمک می کند. رسیدن به این درک که شما با گذشته خود شکل نمی گیرید و یک آینده مشخص از قبل برای شما مقدر نشده است، معمولا پیشرفت قابل توجهی است که شما را به سوی آزادی حرکت می دهد.
متخصصان رویکرد درمان اگزیستانسیالیسم بر این باورند که نقش این روش، کمک به تسهیل برخورد شخصی افراد با خودشان است. این تسهیل در کنار تلاش آن ها برای کشف ارزشها و ایده آل های آن ها بسیار موثر خواهد بود. یک متخصص درمان اگزیستانسیالیسم از هر نوع قضاوت کردن اجتناب می کند! یعنی مشاور هیچگاه در طول جلسات فرد را قضاوت نخواهد کرد اما در عوض به فرد کمک می کند تا چشم انداز و اهداف خود را تشریح کند.
متخصص درمان با استفاده از این روش باید با ذهنی کاملا باز به جلسات ورود کند و باید آماده پرسش هرگونه سوال از تعصبات و یقین افراد باشد. هدف معالج باید فهمیدن باورها و مفروضات شخصی فرد مراجعه کننده به صورت کاملا واضح باشد که ممکن است افراد خودشان قادر به درک و تجمیع آن ها نباشند. باوری که در قلب این روش ریشه دارد این است که حتی اگر انسان ها ناخواسته و به جبر در این دنیا تنها باشند، تمایل به ارتباط با دیگران دارند. این باور می تواند توضیح دهد که چرا برخی نگرانی ها به وجود می آیند. همچنین با وجود چنین باوری می توان به درک شخص در مورد احساس او در مورد بعضی کارها که انجام می دهد، کمک کرد.
نظریه جالب دیگر این است که ریشه تضادها و تعارضات درونی در مواجهه شخصی با مسائل وجودی است. این مسائل به وسیله یک روان درمان کارآمد به نام اروین دی یالوم مورد توجه قرار گرفته اند و شامل موارد زیر هستند:
- آزادی و مسئولیت
- انزوای وجودی
- بی معنا بودن
- مرگ
اندیشمندان می گویند مرگ و عوارض آن تنها چیزهایی هستند که مسلم بوده و یقینا وجود دارند. بدون شک، همه ما می میریم. این یقین و حتمیت می تواند به اضطراب و استرس در ما دامن بزند، همچنین می تواند موجب فرار غریزی و یا آگاهانه ما از این موضوع باشد. با این حال، مواجهه با اضطراب مرگ و برخورد موثر با آن، در صورت کنار آمدن با مسئله مرگ نهایی هر فرد، شدیدا رهایی بخش و موثر است.
این چهار مورد از مسائل وجودی که با نام «نگرانی های غایی» نیز شناخته می شوند، سنگ بنا و اساس روان درمانی اگزیستانسیال هستند. هنگامی که مسئله توسط معالج تفهیم شد، یک روش درمانی می تواند تدوین شود.
با توجه به تمامی ماهیت های درمان اگزیستانسیالیسم، شناخت و معرفی یک علت واحد برای ناراحتی و تشویش روانی تقریبا غیر ممکن است. این روش درمان به جای رفتارهای هر شخص، به بررسی تجارب و اتفاقات زندگی افراد مختلف می پردازد و آن را به تجارب بشریت تعمیم می دهد.
4 قلمرو در روش درمان اگزیستانسیال
در روان درمانی اگزیستانسیالیسم یا هستی گرا، توضیحی در مورد 4 سطح مختلف و متفاوت مسائل وجودی و تجارب که افراد ناچار به مواجهه با آن ها هستند، وجود دارد. این توضیح به افراد کمک می کند تا زمینه نگرانی های خود را درک کنند. اعتقاد بر این است که گرایش افراد به دنیا و 4 قلمرو، واقعیت آن ها را تعریف می کنند. نام های مختلفی برای این چهار قلمرو در درمان اگزیستانسیالیسم وجود دارد. با این حال، نام ها و تعاریف در ذیل مطلب، می توانند بهترین آن ها باشند:
- قلمرو جسمانی: این جهان یا قلمرو در مرکز کالبدی قرار گرفته است. اینجا جهانی است که ما با حیوانات به اشتراک گذاشته ایم، دنیای نیازهای بدن! این جهان جایی است که چرخه های تمایل، تسکین، خواب، بیداری و طبیعت را در خود نگه میدارد. تولد، مرگ، احساسات و علائم جسمی نیز بخشی از این قلمرو هستند.
- قلمرو اجتماعی: در این قلمرو همه چیز در ارتباطات خلاصه شده و با آن انجام می شود. فرهنگ، جامعه و زبان برای انجام همین کار وجود دارند. کار، گرایش به قدرت، نژاد و خانواده نیز در حیطه قلمرو اجتماعی برای ارتباطات قرار گرفته اند. احساسات، دوستی ها و روابط عاشقانه نیز جزئی از این قلمرو هستند.
- قلمرو شخصی: این قلمرو کاملا به مسائل شخصی مربوط می شود. این مسائی می توانند شامل صمیمیت با خود و دیگران، هویت، خصوصیات فردی و احساس کلی شخص است. نقاط ضعف و قوت و اصالت شخص نیز بسیار مهم هستند.
- قلمرو ساختن: آخرین قلمرو در درمان اگزیستانسیالیسم، دنیای ایده آل ما محسوب می شود. دین، ارزش ها، اعتقادات و تغییرات نیز شامل این دنیا هستند. این قلمرو شامل ابعادی است که به زندگی ما معنا می دهد. این قلمرو همان قلمرو تعالی است.
درمان اگزیستانسیال چگونه به افراد کمک می کند؟
یکی از اهداف این روش درمانی، رهایی از اضطراب ناشی از مسائل وجودی و کمک به فرد برای به دست آوردن توانایی اراده و انتخاب خود است. این به معنای آزادی فرد است و این آزادی در انتخاب می تواند مسئولیت پذیری را برای شخص به همراه داشته باشد. متخصصان درمان با روش اگزیستانسیال به افراد کمک می کنند تا به زندگی با معنای بیشتری نگاه کنند و از توجه به ظواهر آن پرهیز کنند. نتیجه این رویکرد این است که افراد اختیار کامل زندگی خود را خواهند داشت.
افرادی که به خود آزمایی علاقه دارند و نگرانی های خود را به دلیل رو به رویی با مسائل وجودی می بینند و به چشم علائم بیماری روانی به آن نگاه نمی کنند، از این درمان بیشترین سود را می برند. افرادی که قصد خودکشی دارند و افرادی که بیماری های لاعلاج دارند، از جمله کسانی هستند که می توانند بیشترین بهره را از درمان اگزیستانسیالیسم بگیرند.
منابع:
Schneider, K.J.,& Krug, O.T. (2010). “Existential-Humanistic Therapy.” Washington, DC: American Psychological Association Press.
2008. Existential-integrative Psychotherapy: Guideposts to the Core of Practice. New York: Routledge.
Sanders, Marc, Existential Depression. How to recognize and cure life-related sadness in gifted people, Self-Help Manual, 2013.